عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری گروه حقوق جزا و جرم شناسی پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته حقوق جزا و جرم شناسی گرایش حقوق جزا و جرم شناسی عنوان تاثیر مجازات زندان بر میزان جرایم استاد راهنما دکتر سید رضا احسان پور استاد مشاور دکتر حسن حاجی تبار فیروزجائی نگارش خسرو جوانمرد تابستان1394 تقدیم به: خاتم انبیاء، حضرت محمد (ص) تشکر و قدردانی: فائق آمدن بر مشکلات و دشواری ها ممکن نبود مگر به لطف و یاری پروردگار یکتا و مهربانی که از اعطای وجودشان بهره مند گشته ام، استاد محترم، جناب آقای دکتر احسان پور و جناب آقای دکتر حاجی تبار که راهنمایی ها و مساعدتشان در طول این تحقیق برای من گره گشا بوده است و هیچ لطفی را از بنده دریغ نداشته اند. فهرست منابع فصل اول:کلیات تحقیق............................................1
نکته مهم : هنگام انتقال متون از فایل ورد به داخل سایت بعضی از فرمول ها و اشکال (تصاویر) درج نمی شود یا به هم ریخته می شود یا به صورت کد نشان داده می شود ولی در سایت اصلی می توانید فایل اصلی را با فرمت ورد به صورت کاملا خوانا خریداری کنید: سایت مرجع پایان نامه ها (خرید و دانلود با امکان دانلود رایگان نمونه ها) : jahandoc.com چکیده...........................................1 TOC h z t "فهرست 1,1" مقدمه PAGEREF _Toc429829876 h 2الف-بیان مساله PAGEREF _Toc429829877 h 4ب-سوابق تحقیق PAGEREF _Toc429829878 h 5ج-اهداف تحقیق PAGEREF _Toc429829879 h 8د-سوالات تحقیق PAGEREF _Toc429829880 h 9ر-فرضیه ها PAGEREF _Toc429829881 h 9و-روش تحقیق PAGEREF _Toc429829882 h 9فصل دوم-ادبیات و پیشینه تحقیق PAGEREF _Toc429829883 h 10مبحث اول-تعریف جرم PAGEREF _Toc429829884 h 10گفتار اول-تعریف جرم در لغت PAGEREF _Toc429829885 h 11گفتار دوم-تعریف جرم در اصطلاح PAGEREF _Toc429829886 h 11مبحث دوم-تعریف مجازات PAGEREF _Toc429829887 h 13گفتار اول-تعریف مجازات در لغت PAGEREF _Toc429829888 h 13گفتار دوم-تعریف مجازات در اصطلاح PAGEREF _Toc429829889 h 13مبحث سوم-مفهوم زندان PAGEREF _Toc429829890 h 16گفتار اول-مفهوم حبس در حقوق ایران PAGEREF _Toc429829891 h 16گفتار دوم-مفهوم حبس در فقه PAGEREF _Toc429829892 h 18گفتار سوم-تعریف لغوی زندان PAGEREF _Toc429829893 h 20گفتار چهارم-زندان از دیدگاه قرآن و روایات PAGEREF _Toc429829894 h 20مبحث چهارم-مشروعیت زندان PAGEREF _Toc429829895 h 23گفتار دوم-مشروعیت زندان از نظر سنت معصومین PAGEREF _Toc429829896 h 26گفتار سوم-مشروعیت زندان از نظر عقل PAGEREF _Toc429829897 h 28مبحث پنجم-تاریخچه زندان PAGEREF _Toc429829898 h 28گفتار اول-تاریخچه زندان در دنیا PAGEREF _Toc429829899 h 28گفتار دوم- زندان در تاریخ اسلام PAGEREF _Toc429829900 h 32مبحث ششم-اهداف و کارکرد های زندان PAGEREF _Toc429829901 h 39فصل سوم-آثار زندان بر جامعه و مجرم PAGEREF _Toc429829902 h 42مبحث اول- تاثیر زندان بر زندانی از دیدگاه آسیب شناسی PAGEREF _Toc429829903 h 43مبحث دوم-مجازات حبس در قانون آیین دادرسی کیفری جدید PAGEREF _Toc429829904 h 51مبحث سوم-مجازات حبس در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 PAGEREF _Toc429829905 h 54مبحث چهارم-پیامد های منفی و مثبت زندان PAGEREF _Toc429829906 h 58گفتار اول-پیامدهای فردی منفی زندان PAGEREF _Toc429829907 h 60گفتار دوم-پیامدهایی اجتماعی مثبت زندان PAGEREF _Toc429829908 h 62مبحث پنجم-انواع آسیب های زندان بر فرد و جامعه PAGEREF _Toc429829909 h 65گفتار اول- جسمی PAGEREF _Toc429829910 h 65گفتار دوم- روحی- فرد زندانی، خانواده و سایر بستگان. PAGEREF _Toc429829911 h 65گفتار سوم- بهداشتی PAGEREF _Toc429829912 h 65گفتار چهارم- اخلاقی PAGEREF _Toc429829913 h 65گفتار پنجم-اقتصادی- فرد، خانواده، جامعه و دولت PAGEREF _Toc429829914 h 66گفتار ششم- تحصیلی PAGEREF _Toc429829915 h 66گفتار هفتم- از دست دادن کار و امنیت شغلی PAGEREF _Toc429829916 h 66گفتار هشتم- آموختن روشهای بزهکاری به صورت حرفه‌ای PAGEREF _Toc429829917 h 67مبحث ششم-آثار زندان بر خانواده زندانی PAGEREF _Toc429829918 h 68مبحث هفتم-اهداف مجازات زندان PAGEREF _Toc429829919 h 69گفتار اول-تحقق عدالت PAGEREF _Toc429829920 h 69گفتار دوم- ارضای افکار عمومی PAGEREF _Toc429829921 h 70گفتار سوم- جلب رضایت مجنی علیه PAGEREF _Toc429829922 h 71گفتار اول- تأمین تغذیه مطلوب PAGEREF _Toc429829923 h 72گفتار دوم- ارائه فعالیتهای آموزشی و فرهنگی و تربیتی PAGEREF _Toc429829924 h 73گفتار سوم- ایجاد و توسعه اشتغال و حرفه‌آموزی PAGEREF _Toc429829925 h 74گفتار چهارم-ارائه اقدامات بهداشتی و درمانی PAGEREF _Toc429829926 h 76گفتار پنجم-ارائه خدمات مشاوره‌ای و مددکاری PAGEREF _Toc429829927 h 77گفتار ششم-ارائه خدمات رفاهی به زندانیان PAGEREF _Toc429829928 h 77گفتار هفتم-رعایت و اجرای قوانین ، مقررات و آئین نامه سازمان : PAGEREF _Toc429829929 h 78مبحث نهم-تاثیر زندان بر کاهش جرایم PAGEREF _Toc429829930 h 79فصل چهارم- نتیجه گیری و پیشنهاد ها PAGEREF _Toc429829931 h 93فهرست منابع PAGEREF _Toc429829932 h 95الف-منابع فارسی..........................................95 1کتب...........................................95 1-1-کتب فارسی .................................95 مقالات..........................................96 3-پایان نامه ها.............................................96 4-منابع اینترنتی................................97 ب-منابع عربی...................................98 چکیده انگلیسی............................................................................................. PAGEREF _Toc429829933 h 104 چکیده در تمام دوران زندان علاوه بر ناملایمات و مصائبی که زندانی در ندامتگاه با آن ها مواجه می شود در عین حال مسایل بی شمار خانوادگی و اقتصادی بر خانواده او تاًثیر می گذارد و بر مشکلات وی اضافه می شود و پی آمدهای ناگوار روحی او را دو چندان می سازد .دوری همسر و فرزندان از زندانی و تاًثیرات منفی آن بر ساختار خانواده در موارد بسیاری به طلاق و از هم گسیختن خانواده می انجامد .و بالاخره هنگامی که پرده پایانی فرا می رسد و زندانی آزاد می شود با مسائل انطباقی پس از آزادی روبرو خواهد شد. به عبارت دیگر انتقال از زندان به خانه و جامعه نیز به سادگی روی نمی دهد و در بسیاری از موارد زندانی ، زندان و مصائب ناشی از آن را با خود به خانه ارمغان می برد و مدت ها طول می کشد تا از تاًثیر تبعات منفی زندان خود را خلاص کند ، تازه اگر بتواند و خانه و خانواده ای بر جا مانده باشد. واژگان کلیدی:جرم،مجازات،زندان،مجرم،قانون. فصل اول-کلیات تحقیق مقدمهشیوه مجازات به مرور زمان و درطول تاریخ تغییرات چشمگیری پیدا کرده است. در گذشته مجازات ها صورت های خشن تری در مقایسه با حال داشتند. امروزه مجازات حبس و سلب آزادی، جایگزین شیوه های پیشین شده و به همین دلیل در دوران معاصر بر اهمیت زندان ها و نقش آنها در مجازات و پیشگیری از جرم افزوده شده است. اثر زندان به لحاظ ماهیتش نه تنها بازدارنده نیست بلکه امروزه به دلیل تنوع جمعیت زندان، اثرات برنامه های اصلاحی کم رنگ شده و خطر تکرار جرم افزایش یافته است.وجود مجازاتی در قالب حبس و زندانی کردن مجرم از دو طریق باعث پیشگیری از وقوع جرم می شود. نخست مجرم را از جامعه دور نگه می دارد واحتمال ارتکاب مجدد جرم را کاهش می دهد. دوم، زندان سبب می شود که پیش یا هنگام ارتکاب به جرم نسبت به آن حساب گری نمایند و از ترس عواقب از انجام آن عمل منصرف شوند.نوع زندانیان بر اساس ترکیب اجتماعی، سیاسی و اقتصادی به همراه مسائل نژادی و جنسی ، مشکلات متعددی را ایجاد می کند. کسانی که مرتکب جرم می شوند در اکثر موارد فرصت های بسیاری را از حیث کار، تحصیل و موقعیت های اجتماعی از دست می دهند و تاثیر بسیار نامطلوبی در زندگی آینده آنان خواهد گذاشت و همچنین هزینه و وقتی که جامعه صرف آن می کنداهمیت زیادی داشته و باری بر دوش جامعه محسوب محسوب می گردد.تحقیقات، آمار و اطلاعات نشان می دهد که بین مقدار نتایج منفی مجازات و میزان جرم رابطه خطی برقرار نیست و اکثریت افرادی که یک بار زندانی می شوند مجددا دچار بزهکاری می شوند و به زندان باز می گردند و در موارد خاصی افزایش مجازات از تکرار جرم کاسته است یا ثابت نگه داشته می شود و چنانچه مجازات افزایش بیشتری یابد، چه بسا جرم هم افزایش پیدا کند. ویزه معتقد است که هر چه مجازات ها بیشتر و نیز احتمال کشف و کنترل رفتار انحرافی بالاتر باشد،احتمال کار انحرافی کاهش می یابد. او معتقد است که مجازات های مالی و اقتصادی موثرتر از زندان هستند، زیرا مجازات زندان نه تنها چندان مناسب نیست، بلکه در موارد زیادی نیز تاثیر معکوس دارد. ساترلند می گوید: یکی از ضعف های بزرگ روش های قضایی عصر حاضر، تکیه مداوم بر تهدید به مجازات کردن برای جلب نظر مردم به منظور احترام به قانون است، در حالی که هیچ گاه با تهدید و ارعاب احترام به قانون میسر نشده و کسی با میل و اراده به آنچه به زور بر او تحمیل شده سر تعظیم فرود نیاورده است.دورکیم جامعه شناس فرانسوی نیز معتقد است مجازات نقش مفیدی ندارد و تنها در موارد معدودی ممکن است به طور مستقیم در تنبیه مقصر یا ارعاب دیگران موثر واقع شود. در یک دیدگاه کلی می توان اذعان نمود که زندان تاثیرات عینی شامل زمینه خانوادگی ، اشتغال ، بیکاری، آموزش و یادگیری فنون ارتکاب جرم و... می باشند. تاثیرات ذهنی منفی نیز شامل تصور زندانی از مدیریت زندان، توجیه گرایی برای جرم انجام شده، دیدگاه او نسبت به دستگاه قضایی، دیدگاه او نسبت به قانون و... می شود.توضیح این که از هم گسیختگی های خانوادگی به صورت: طلاق ، بی سرپرستی ، دوری از خانواده ، فقدان همانند سازی لازم با خانواده ، عدم پذیرش و طرد شدن از خانواده و ... در خانواده های زندانیان جلوه گر می گردد. علاوه بر موارد یاد شده ورود به زندان منجر به تغییر در منابع و هزینه ها می شود.زندانیان با از دست دادن شغل خود، باعث پایین آمدن سطح زندگی خویش می شوند و احتمال به دست آوردن شغل مناسب بعد از آزادی از زندان کاهش می یابد. در نتیجه سبب از دست دادن ابزار مشروع کسب می شود.آموزش و یادگیری فنون ارتکاب جرم و نیز یادگیری گرایش به جرم و افزایش کیفیت و کمیت جرم از سوی مجرم از جمله دیگر اثرات منفی زندان است . در این رابطه ((آرنولد)) و ((هاگان)) به ضرب المثلی اشاره می کنند که می گوید:((زندان آموزشگاه تبهکاری است.تقریبا مشابه به همین نتیجه را ((کاپلان)) و ((جانسون)) به دست آورده اند. آنها نشان داده اند که مجازات های قبلی روی انحراف بعدی تاثیر دارد. الف-بیان مسالهقوه قضائیه قوه ای مستقل است که پشتیبان حقوق فردی و اجتماعی و مسوول تحقق بخشیدن به عدالت, موظف به کشف جرم, تعقیب, مجازات و تعزیر مجرمان و اجرای حدود و مقررات مدون جزایی اسلامی است. همچنین باید اقدام مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمان را انجام دهد.یکی از وظایف قوه قضائیه مجازات مجرمان است و در حال حاضر زندان مهم ترین مجازات جرایم متفاوت به شمار می رود.بنابراین درک تاثیر زندان بر زندانی و کارکرد آن به عنوان یک مجازات در دستیابی نهاد مورد نظر به اهداف خود بسیار مهم به نظر می رسد.یکی از قدیمی ترین گونه های مجازات که قدمت آن به درازای تاریخ بزهکاری و قانون شکنی انسان ها می رسد، زندان است.براساس تحقیقات انجام شده ۸۵ درصد از بزهکاران، سابقه حداقل یکبار دستگیری را در بایگانی عمر خویش دارند و حدود ۹۰ درصد باندهای قانون شکنی مثل توزیع مواد مخدر، سرقت مسلحانه، کلاهبرداری و عملیات تقلب آمیز باندهای جعل در زندان، هسته اولیه تشکل خود را شکل داده اند.با زندانی شدن یک فرد نه تنها آثار سوء حادث می شود بلکه افراد و گروه های مختلفی از این امر متاثر می شوند. اولین فردی که زندان بر او اثر منفی داشته، خود زندانی است و در مراحل بعدی خانواده و جامعه از این امر متاثر می گردند.امروزه اثر زندان به سلب آزادی خلاصه نمی شود، بلکه به علت تراکم جمعیت زندان ها، بلاتکلیف ماندن آنها در بازداشتگاه ها و زندان ها به مدت زیاد،می تواند منشاء بسیاری از انحرافات در میان زندانیان باشد. شاید زندان آخرین راه برای دستگاه های اجرایی باشد ولی برای فرد زندانی می تواند ابتدای راه باشد برای یک شروع تازه ،افراد با ورود به زندان این زمینه را پیدا می کنند تا دوستانی را بیابند که همانند آنها هستند و به این طریق آنها همدردان خود را پیدا کرده و رابطه های عمیق دوستانه می تواند از داخل زندان آغاز شود. در این مقاله به نوعی سعی شده است عوامل اجتماعی که با عث اینگونه رابطه های عمیق می شود و گاهی فردی کم سابقه بعد از خروج از زندان به یک فرد حرفه ای و نیمه حرفه ای تبدیل می شود را بررسی کند.بنابراین درک تاثیر زندانی بر زندانی و کارکرد آن به عنوان یک مجازات در دستیابی نهاد مورد نظر به اهداف خود بسیار مهم به نظر می رسد.مفهوم جرم و مجازات همواره مترادف یکدیگر هستند، به گونه ای که تعریف جرم بدون مجازات مربوط به آن و به عکس، عملی نمی باشد. ب-سوابق تحقیقدر ارتباط با موضوعات مشابه رساله چندین مقاله و فارسی و مقاله وکتاب عربی وجود دارد، که هر کدام به جهاتی به موضوع مورد نظر اشاره کرده اند. به این صورت که در مقالات فارسی با موضوع تاثیر زندان بر کاهش جرایم, بیشتر به بیان کلیات مذکور در این رابطه پرداخته شده و منابع خارجی نیز موضوع را به نحو جامع بررسی ننموده و از دید ما فضای بحث و بررسی بیشتری وجود دارد.در زیر به برخی از این منابع اشاره می نماییم. -1 زندان و تبعید در اسلام ، شیخ نجم الدین الطبسی ترجمه مصطفی شفیعی و سید محمد رضا حسینی ، انتشارات صفحه نگار بهار 1385 : در این رساله آمده است: در عصر حاضر نظامهای قضایی و کیفری باید کاملتر و امروزی شود تا محکومیت ها و اعمال آنها به گونه ای باشد که اعتماد زندانی به او باز گردد و برای ایفای نقشی سازنده و مفید در جامعه آماده شود زندان باید آخرین چاره باشد آنهم برای کسانی که تهدید آشکاری برای اجتماع هستند. اکنون در بسیاری از نظامهای جزایی جانشین های گوناگون برای محکومیت به حبس در نظر گرفته شده است. از جمله بازداشت در منزل , آزادی محدود, آزادی با مجوز و دیگر شکلهای بازداشت ناپیوسته, مجازات تعلیقی که دامنه آن از حبس تعلیقی تا عفو مشروط و طیف گسترده ای از اقدامهای تعلیقی, آزادی تعلیقی و مشروط را در بر می گیرد. جانشین هایی برای محکومیت های توفیقی که هم به سود خلافکار است و هم به سود جامعه،اجرای طرح خدمت به جامعه به جای رفتن به زندان،استفاده از مچ بندهای الکترونیکی به عنوان زنجیرهای نامرئی نشان می دهد که انسان در قرن حاضر در کیفر شناسی علمی خود به دنبال راههایی می گردد که در آن اثری از زندان نباشد و به جای زندانی کردن مجرم از شیوه های جایگزین دیگری استفاده نمایند. -2 مجموعه مقالات همایش بین المللی کاهش استفاده از مجازات زندان ، دبیرخانه کاهش استفاده از مجازات زندان ،انتشارات راه تربیت سال 86 : در این رساله آمده است: تاوقتی زندان ها هتل حبس و خانه امید نامیده شوند و خوردن و خوابیدن تنها کار آنها باشد هیچ امیدی به اصلاح مجرمان نباید داشت، در حالی که اگر زندانیان به کار و اشتغال وادار شوند و ضمن کسب درآمد از حرفه و سابقه فنی خود بهره جویند (کارهایی مثل کشاورزی، راه و ساختمان و امثال اینها) هم این همه نیروی راکد درجا نمی زنند، هم کمکی به خانواده های اغلب محروم و گرفتار آنها می شود. 3-حبس انسان مدار ، مرکز بین المللی اصلاح قوانین و سیاست جنایی ، ترجمه حسن طغرانکار ، انتشارات راه تربیت : در این کتاب آمده است: مفهوم جرم و مجازات همواره مترداف یکدیگر هستند, به گونه ای که تعریف جرم بدون مجازات مربوط به آن و به عکس عملی نمی باشد. شیوه مجازات به مرور زمان و در طول تاریخ تغییرات چشمگیری پیدا کرده است. در گذشته مجازات ها صورتهای خشن تری در مقایسه با حال داشتند. امروزه مجازات حبس و سلب آزادی, جایگزین شیوه های پیشین شده و به همین دلیل در دوران معاصر بر اهمیت زندان ها و نقش آنها در مجازات و پیشگیری از جرم افزوده شده است.وجود مجازاتی در قالب حبس و زندانی کردن مجرم از 2 طریق باعث پیشگیری از وقوع جرم می شود. نخست مجرم را از جامعه دور نگه می دارد و احتمال ارتکاب مجدد جرم را کاهش می دهد. دوم, زندان سبب می شود که افراد پیش یا هنگام ارتکاب جرم نسبت به عواقب آن حسابگری نمایند و از ترس عواقب از انجام آن عمل منصرف شوند. -4 مقدمه ای بر جامعه شناسی زندان ، تالیف علی شمس ، انتشارات راه تربیت ، چاپ چهارم سال 1387 : در این کتاب آمده است: مجازاتهای قبلی روی انحرافات بعدی تاثیر دارد. مجازات زندان همواره تاثیر مثبتی ندارد و می‌تواند در گسترش انحرافات موثر واقع شود. وقتی ما شخصی را که برای اولین بار به رفتار انحرافی دست زده است، به زندان می‌اندازیم، او را در واقع وارد یک شبکه از روابط اجتماعی منحرفان میکنیم که در میان آنها رفتار انحرافی تشدید و تشویق میشود؛ زیرا زندانیان به‌تدریج با یکدیگر روابط اجتماعی برقرار می‌کنند و درباره خصوصیات زندگی خود، کارهایی که کرده‌اند، علت دستگیری و برنامه آینده با همدیگر صحبت می‌کنند. از این طریق به‌تدریج در میان آنها روابط اجتماعی به وجود می‌آید که مانند هر رابطه اجتماعی دیگری در درون خود دارای یک مجموعه از قواعد و هنجارهای خاص خواهد بود. بدین معنا که شخصی که دست به کارهای خطرناک و جسورانه زده است، از شجاعت بیشتری نیز برخوردار است و خود را نسبت به دیگران برتر می‌پندارد. از این طریق میان افراد نسبت به توانایی‌ها و سابقه انحرافات، یک نوع سلسله مراتب و نوعی هنجار و مقیاس ارزشی به وجود می‌آید. ما در پایان نامه خود به این نتیجه رسیده ایم که مجازات زندان همیشه موثر نمی باشد و گاهی اوقات آثاری مخرب از خود به جای می گذارد. ج-اهداف تحقیق1-بررسی مفهوم و اهداف زندان و نقش آن در پیشگیری و کاهش جرم 2-شناخت علل فردی و اجتماعی گرایش به جرایم در جامعه وتاثیر زندان در کاهش آن ها 3-کمک به قضات جهت استفاده در محاکم و دانشجویان و اساتید برای مطالعه 4-راهکارهای مناسب در جهت حل چالش ها و خلا های قانونی مرتبط با بحث 5-شناخت فواید و مضرات زندان در زندگی افراد از بعد شخصی و اجتماعی د-سوالات تحقیق1-آیا برای کاهش نرخ جرایم باید میزان مجازات زندان افزایش یابد؟ 2-آیا مجازات زندان در نظام قضایی کنونی اثر معکوس در کاهش جرم در جامعه دارد؟ 3- آیا مجازات های مالی و اقتصادی موثر تر از زندان هستند؟ ه-فرضیه ها1-به نظر می رسد برای کاهش جرایم باید میزان مجازات زندان افزایش یابد. 2-به نظر می رسد مجازات زندان در نظام قضایی کنونی اثر معکوس در کاهش جرم در جامعه دارد. 3- به نظر می رسد مجازات های مالی و اقتصادی موثر تر از زندان هستند و-روش تحقیقروشی که برای این تحقیق به کار گرفته شده است روش توصیفی–تحلیلی است. برای این منظور از ابزارهایی استفاده خواهد شد، از جمله، استفاده از منابع موجود در کتابخانه ها و بانک های اطلاعاتی. پس ازجمع آوری منابع و فیش برداری از آن ها، به تشریح و تحلیل مطالب، شناسایی معضلات مربوطه و راه های احتمالی پاسخگویی به آن ها، پرداخته خواهد شد. این پژوهش اساسا با استفاده از آخرین و جدیدترین مقالات وکتاب ها و اسناد حقوقی و هم چنین منابع معتبر الکترونیکی انجام خواهد شد.روش تجزیه و تحلیل داده ها از طریق روش تحلیلی استنباطی است. فصل دوم-ادبیات و پیشینه تحقیقمبحث اول-تعریف جرمگفتار اول-تعریف جرم در لغتجرم در لغت به معنای «گناه» آمده است.همانگونه که اقدام منفی به صورت فعل هم مشمول مجازات است انجام ندادن یک فعل و عدم اقدام به آن هم قابلیت پیگیری کیفری دارد و مجازات خاص خود را هم خواهد داشت.«جرم عمل یا خودداری از عملی است که مخالف نظم و صلح و آرامش اجتماع بوده و از همین حیث مجازاتی برای آن تعیین نموده باشد.»انجام تخلف و جرم از ناحیه افراد عموماً به صورت مختلف صورت می گیرد و بر اساس آن مجازاتهای مربوط به جرائم در قانون مدون شده است.«جرم مخالفت با اوامر و نواهی کتاب و سنت یا ارتکاب عملی است که به تباهی فرد یا جامعه بیانجامد. هر جرم را کیفری است که شارع بدان تصریح کرده یا اختیار آن را به ولی سپرده است.» ژامبو مرلن می نویسد:« بزهکاری پدیده ای است که بدون توجه به بزهکار، می توان آن را مورد بررسی قرار داد و تراکم جرم، اهمیت گونه های مختلف جرایم، تغییرات اجتماعی جرایم را از نظر مکان، زمان، نژاد، مذهب و دقیقاً تحقیق کرد.»لاک ساین نیز در این زمینه می نویسد: «بزهکاری یک میکروب اجتماعی است. این میکروب در محیطی که آمادگی پروراندن تبهکار نداشته باشد، بروز نکرده، جرمی اتفاق نمی افتد.»در ایران نیز بزهکاری به کل جرایمی گفته می شود که در صورت ارتکاب به موجب قوانین قصاص، دیات، حدود و تعزیرات دارای مجازات هستند. گفتار دوم-تعریف جرم در اصطلاحدر اصطلاح، علیرغم تعاریف زیادی که از جرم شده هنوز هم این موفقیّت به دست نیامده تا از جرم، آن چنان تعریفی به عمل آید که مورد قبول همگان قرار گیرد و در زمان و مکان واجد ارزش باشد و دلیل این امر نیز اینست که پدیدۀ جرم بر حسب نظر دانشمندان و محققان دارای مبانی و صور گوناگون بوده، به سخنی دیگر، آنچه که از نظر یکی جرم محسوب میشود بر حسب دیگری نه تنها ممکن است عنوان جرم به خود نگیرد، بلکه امکان دارد که حتی عملی پسندیده به شمار آید. محیط اجتماعی بر اثر عوامل مختلفی، افراد را به طرف ارتکاب جرم می کشاند، پس لازم است برای بررسی بهتر موضوع، محیط اجتماعی را از چند منظر مورد بررسی قرار دهیم. محیط اجتماعی را می توان به محیط های خانوادگی، اتفاقی، انتخابی و تحمیلی تقسیم کرد که هر کدام از این محیط ها به سهم خود تاثیر بسزایی در بروز رفتار انحرافی و ارتکاب جرم دارد.خانواده محیطی است که شخص بدون اینکه حق انتخاب داشته باشد در آن متولد می شود و در این محیط شخصیت وی پی ریزی می شود. این محیط رابطه مستقیمی با بروز انحرافات اجتماعی از جمله ارتکاب جرم دارد.باید توجه داشت که وقتی محیط خانواده رو به هم گسیختگی می رود، غالباً منجر به فرار کودکان از منزل، مدرسه و ولگردی می شود و آنها را به ارتکاب جرایم مختلف می کشاند.بنابراین می توان گفت که فرآیند تربیت زیستی اجتماعی کودک از خانواده آغاز می شود. خانواده نیز جمعی کوچک از یک جامعه بزرگ است. ادواردگلور می نویسد:« دختران خانواده های کارگر فقیر از سن ۱۰ سالگی به مسایل جنسی پی می برند چون سرپرست و مربی شایسته ای ندارند. از همان سن بلوغ با همسالان خود در این خصوص صحبت کرده، تماس می گیرند و پس از بلوغ حجب و حیا نمی شناسند و این عمل را یکی از وسایل لازم زندگی فرض می کنند.»بنابراین در جامعه ای که توزیع ثروت به صورت عادلانه صورت نمی گیرد، هر روز شاهد فقیرتر شدن فقرا و غنی تر شدن ثروتمندان خواهیم بود که این امر باعث افزایش فاصله طبقاتی شده و اثرات مخربی را در پی دارد که از جمله آن پیدایش جرم و اشاعه آن در جامعه است. مبحث دوم-تعریف مجازات گفتار اول-تعریف مجازات در لغتمـجازات در لغت به مـعنای جزا دادن ، پاداش وکیفر آمده است در اصـطلاح حقوقی تعاریف متفاوتی از مـجازات آمـده اسـت : « مجازات عبارت از تنبیه وکیفری است که بر مرتکب جرم تحمیل میشود. مفهوم رنج از مفهوم مجازات غیر قابل تفکیک است و در واقع رنج و تعب است که مشخص حقیقی مجازات می باشد.»ویا «مجازات واکنش جامعه علیه مجرم » است. در مورد تعریف ارائه شده باید اذعان نمود که علمای حقوق در بدست آوردن حقیقتی از مجازات وتعریف واقعی و اصطلاحی آن عنایت خاصی مبذول نداشته اند چرا در تعریف مجازات بایستی جنبه های مختلف آن مطمح نظر قرار گیرد» گفتار دوم-تعریف مجازات در اصطلاحمجازات یا کیفر در اصطلاح به معنای اینست که اگر کسی عمل خلاف اخلاق عمومی یا عرف و عادت آن جامعه یا خلاف قانون انجام دهد چون آن عمل بد است پس باید عقوبت و پاداش آن عمل را ببیند یعنی تنبیه شود و یا مجازات شود تا هم خود و هم دیگران متنبه شوند و دیگر آن عمل را انجام ندهند یعنی باید مشقت آن عمل را بچشد و متوجه شود نتیجه آن عمل بد چیست. حال در قانون به ازای هر عمل بد و خلاف که قانونگذار بیان کرده چه امری بد و خلاف است تنبیهی هم بیان کرده که به آن تنبیه مجازات و به آن عمل بد جرم می گوئیم به طور ساده و عامیانه می گوئیم اعمالی که ممنوع است و کسی نباید آن را انجام دهد و برای جامعه خطر دارد و حتی برای از بین بردن آرامش مردم خطر دارد و فراتر از آن بیان می کنم برای مراودات اجتماعی مردم با مردم و مردم با جامعه و جامعه با مردم و دولت با مردم و مردم با دولت حتی روابط بین المللی خطر دارد و در روابط فرهنگی و اجتماعی و روابط اقتصادی و ... خطر دارد که نباید آن را انجام داد چنانچه هر کس آن عملی را که قانون گذار آن را خلاف می داند و بعنوان واژه جرم بیان کرد انجام مرتکب جرم شده و قانون گذار برای آن مجازات تعیین کرده و مقدار مجازاتش را همان قانون گذار پیش بینی کرده است که بدیهی ترین روش برای جلوگیری از آن عمل جرم و خلاف همین مجازات پیش بینی شده است. . فلسفه مجازات برای اصلاح شخص خطرناک یا مجرم حرفی است که وی زیانی به جامعه نرساند. جای سوال است که آیا به صرف مجازات می توان جرائم در کشور را کاهش داد و بتدریج از بین برد؟ قطعاً مجازات یا تشدید مجازات نمی تواند عامل کاهش جرائم شود بلکه بعضاً عامل ازدیاد جرائم می شود پس هدف از طرف مجازات تأمین نمی شود بلکه یکی از راه های کاهش جرائم اقدامات تامینی و تربیتی است. درست است که در اقدامات تأمینی آزادی بزهکار سلب و بعضاً محدود می شود اما عامل بسیار مهمی است برای جلوگیری از تکرار جرم.اقدامات تأمینی و تربیتی تصمیماتی هستند که مقامات صالح قضایی بر خلاف مجازات برای از بین بردن زمینه ارتکاب مجدد جرم به وسیله مرتکب اتخاذ می نمایند و این امر بطورکلی انجام می گردد.اقدامات تأمینی جهت حمایت از جامعه و آینده مرتکب یعنی بزه کار صورت می گیرد زیرا هر زمان که مجازات بر بزهکار اثر افتد فرد آزاد است برخلاف مجازات که تنها هدف تنبیه کردن مجرم است و مجازات معموله برای بزهی که توسط بزه کار صورت می گیرد برای مدت معینی اعمال می شود در صورتی که اقدامات تأمینی یک عامل بازدارنده می تواند باشد و برای جلوگیری از تکرار جرم نسبت به همه مجرمین اتخاذ می گردد و این اقدامات تأمینی بیشتر برای مجرمان خطرناکی اتخاذ می شود. هیچ مجازاتی نمی تواند از تکرار جرم دفاع کند و کفایت هم نمی کند چون ملاحظه می شود در هر مرحله از گذشت زمانه جرائم هم پیشرفت می کند و شدیدتر می شود و قانونگذار هم درصدد تشدید مجازات است در صورتیکه این عکس العمل نتیجه معکوس داشته و باید برای جلوگیری از جرایم خطرناک و پیشرفته تدابیری اندیشید که ما به آن اقدامات تأمینی می نامیم و این امر نوعی مجازات است اما با مجازات تعیین شده نسبت به جرائم قدری متفاوت است زیرا اقدام تأمینی بنوعی برای اصلاح و تربیت است اما مجازاتهای دیگر مثل حدود، قصاص، دیات و تعزیرات بنوعی عذاب عمل ارتکابی فعل و فصیحت آور است اعم از اینکه شدید باشد یا کمی وخیم لذا اقدامات تأمینی برای ایمن شدن و مصون ساختن جامعه از شر مجرمین خطرناک است. مبحث سوم-مفهوم زندانگفتار اول-مفهوم حبس در حقوق ایراندر فرهنگ عمید آمده :زندان در لغت به معنای بندیخانه –جاییکه محکومان وتبهکاران رادرآنجانگه می دارند .همچنین در فرهنگ معین حبس به معنای زندانی کردن و باز داشتن آمده است. در جای دیگر حبس چنین تعریف شده است «سلب آزادی و اختیار نفس در مدت معین یا نا محدود به طوری که در آن،حالت ترخیص وجود نداشته باشد و اگر حالت انتظار وجود داشته باشد آن را توقیف گویند نه حیس. ماده 3 آیین نامه زندانها در تعریف زندان مقرر داشته «زندان محلی است که در آن محکومانی که حکم آنان قطعی شده است با معرفی مقامهای صلاحیتدار قضایی و قانونی برای مدت معین یا به طور دایم به منظور تحمل حبس ،با هدف حرفه آموزی ،بازپروری،بازسازگاری نگهداری می شوند. زندان در لغت به معنای «بندیخانه و جایی که محکومان و تبهکاران را در آنجا نگاه می دارند و محبس» آمده است و منظور از آن، محل اقامتی است که مجرمان مدت معینی از عمر خود را تحت کنترل کارکنان زندان سپری می کنند با این امید که مجرم در محیط بسته زندان از رفتار مجرمانه خود پشیمان شده و با کمک مددکاران اجتماعی و کارشناسان تربیتی زندان، امکان بازگشت به زندگی توأم با هم نوایی با هنجارها برای او فراهم شود. یکی از مجازات ها (Sanctions) که برای مقابله با جرایم در جوامع مختلف بشری از آن استفاده می شود و در اکثر کشورهای جهان از مهم ترین ابزارهای دفاع اجتماعی در مقابل پدیده جرم و شخص مجرم به حساب می آید، زندان است. رُسی (Rossi) در خصوص زندان معتقد است که سلب آزادی، ضمانت اجرایی است که بیشترین مزایا و کم ترین معایب را دارد؛ زیرا تقسیم پذیر (حبس موقت و حبس دائم)، چاره پذیر (در صورت اشتباه قضایی یا اصلاح محکوم، زندانی آزادی خود را به دست می آورد) و عبرت انگیز است؛ ضمن آنکه اصلاح اخلاقی مجرم را نیز فراهم می کند. اگرچه او می پذیرد که این مجازات خالی از اشکال نیست . البته به استناد نوشته های اولپین (Ulpien)، در روم قدیم زندان تنها برای نگهداری مجرمان به کار گرفته می شد؛ نه مجازات کردن آنان .. مجازات نیز در لغت نامه دهخدا به پاداش دادن و جزا دادن در نیکی و بدی» معنا شده است. همچنین دکتر گلدوزیان در تعریف مجازات آورده است: «مجازات یعنی تنبیه و کیفری که بر مرتکب جرم اِعمال می شود. مجازات توأم با رنج است...». گارو (Garo) درباره مجازات می گوید: «مجازات رنج و ضرری است که مورد حکم مقامات قضایی علیه مجرم واقع می شود و منظور آن جبران خسارتی است که از عمل مجرم به جامعه وارد شده است (. مونتسکیو در کتاب خود با عنوان «روح القوانین» توصیه هایی در مورد مجازات دارد. او می گوید: مجازات باید معتدل و حتمی، متناسب با بزه و مثل جرایم در قانون پیش بینی شده باشد . مجازات از نگاه مونتسکیو چنان است که با وضع تمدن و سلوک تمدن ها تغییر می کند. افزون بر این، از نگاه وی تعیین مجازات همواره باید عامل برقراری نظم باشد و بزهکاران از رهگذر میزان عادلانه پاداش ها و مجازات ها اصلاح و باز اجتماعی شوند او در جایی نوشته است: «نباید در مورد انسان ها به راه های افراطی متوسل شد؛ زیرا با بررسی علت تمامی بی قیدی ها ملاحظه می شود که وقوع جرائم، ناشی از بی کیفر ماندن جنایات است و نه تعدیل و کمی مجازات ها. در این رابطه هابز معتقد بود انسان ها تنها به وسیله تهدید سر عقل می آیند و هدف از کیفر تنها باید سودمندی عمومی و توجه به آینده باشد. جان لاک نیز هدف از مجازات را حفظ پیکر اجتماع و تحمیل مجازات را صرفاً به منظور ممانعت از ارتکاب جرایم مشروع می شمرد. گفتار دوم-مفهوم حبس در فقهدر زبان عربی، واژه های زیاد و گوناگونی به معنی و مفهوم (زندان) دلالت دارد مثل : حبس، سجن، وقف، ایقاف، حصر، اثبات، اقرار، امساک و... لکن مشهورترین آنها، همان دو واژه، سجن و حبس میباشند. لذا به بررسی آن دو می پردازیم. راغب در فرهنگ لغت قرآن خود به نام: مفردات القرآن میگوید: السجن: در زندان نگه داشتن. و این کلمه در سوره یوسف آیات 32-34-35-36 به همین معنی به کار رفته است.و در مورد لغت (( حبس )) راغب چنین میگوید: الحبس: مانع شدن از آمد و شد و این واژه در قرآن در همین معنی به کار رفته است. در آیه شماره 106 سوره توبه چنین میفرماید: لحبسونها من بعد الصلوه ... ( یعنی بعد از نماز از رفت و آمد آن دو نفر، مانع شوید تا سوگند یاد کنند که ... و نیز حبس به معنای محلی که آب را در خود نگه می دارد ( یعنی آب انبار ) گفته شده است. در فرهنگ لغت صحاح اللغه در مورد معنای کلمه (( حبس )) چنین آمده است. سجن با کسره یعنی: زندان و سجن با فتحه یعنی: مصدر و به معنای زندانی کردن می باشد. در لغت نامه قاموس آمده است که: سجن با کسره یعنی، محبس و زندان. صاحب و مسوول آن را نیز سجان – زندان بان گویند. از مجموع آنچه گفته شد، چنین به دست می آید که مفاد و مفهوم دو واژه: حبس و سجن، عبارت است از، محدود ساختن کسی و منع او از آمد و شد آزادانه و تصرفات آزادانه. لذا در کتاب چنین میگوید: زندان از نظر شرع، محبوس کردن در یک مکان تنگ نمیباشد بلکه عبارت است از اینکه: شخصی بازداشت شود و از تصرفات دلخواه و آزادانه، ممنوع گردد. خواه این بازداشت در خانه باشد یا در مسجد و چه از این طریق که فرد مورد نظر را، زیر سرپرستی اجباری خود، درآورد و یا اینکه وکیل یا ماموری را بر او بقگمارند که در همه جا با او باشد و از او جدا نشود سبب است که در روایتی از رسول خدا (ص) زندانی را، اسیر نامیده است. بنابراین باید توجه داشت که در فرهنگ قرآن و شرع مقدسی و سنت نبوی (ص) حبس و زندان به معنای جای دادن مجرم و یا متهم در یک مکان تنگ و تاریک ( سلول ) نیست بلکه فقط به معنای بازداشت میباشد. گفتار سوم-تعریف لغوی زندانمفهوم زندان در لغت با الفاظ متعدد از قبیل سجن، حبس، وقف، امسک، آثبت و سایر کلماتی که حاوی معنای ممنوعیت هستند بیان شده است. در قرآن نیز کلمه زندان تحت عناوین یسجن، امسک و وقف آمده است. زندان جایی است که متهمان و محکومان را در آن نگهدارند. این کلمه در فرهنگستان ایران به جای حبس پذیرفته شده است. لغت زندان در فرهنگ عمید به معنای بندیخانه، محبس خانه و قیدخانه ـ جایی که محکومان و تبهکاران را در آنجا نگهداری می کنند و محبس است. در یکی از تعاریف زندان به نقل از الطرق الحکمیه فی السیاسه الشرعیه آمده است: «زندان و حبس شرعی زندانی کردن فرد در مکانی تنگ و محدود نیست بلکه تنها محدود کردن وی و جلوگیری از تصرفات وی آن گونه که خودش می خواهد، است حال این محدود کردن می تواند ر خانه یا مسجدی باشد یا به صورت آن که طلبکار مراقب و همراه وی باشد. به همین جهت پیامبر (ص) زندانی را اسیر نامید». گفتار چهارم-زندان از دیدگاه قرآن و روایاتمفهوم کلمه زندان تحت عنوان یسجن، امسک، وقف، در آیات متعدد قرآن کریم ذکر شده است. در آیه 35 سوره یوسف می فرماید: «ثم بدالهم من بعد ما راوا الایات لیسجننه حتی حین» آنگاه پس از دیدن همه نشانه های (پاکی یوسف) به نظرشان رسید که او را تا چندی به زندان افکنند. و همچنین در آیه ی 15 سوره ی نساء چنین مقرر گردیده: «واللاتی یاتین الفاحشه من نسائکم فاستشهدوا علیهن اربعه منکم فان شهدوا فامسکوهن فی البیوت حتی یتوفیهن الموت اویجعل الله لهن سبیلا» (زنانی که عمل ناشایست کنند و چهار شاهد مسلمان بر آنها بخواهید چنانچه شهادت دادند در این صورت آن را در خانه نگهدارید تا عمرشان به پایان رسد یا خدا برای آنها راهی پدیدار گرداند) عده ای از فقها که به مشروعیت حبس کردن از نظر قرآن مجید معتقدند و به قسمت آخر آیه ی 33 از سوره ی مائده تمسک می جویند که می فرماید: «اوینفقوا من الارض ...» و می گویند مراد از نفی در این آیه زندانی کردن است. با توجه به روایات، در صدراسلام محل ویژه ای برای زندانی کردن افراد وجود نداشته و اسیران را یا در مسجد به طور موقت نگهداشته و یا در میان مسلمین که با حکومت وقت همکاری صمیمانه داشتند تقسیم می کردند تا از آنان نگهداری نمایند. در حدیث آمده است که حضرت رسول اکرم (ص) مردی از طایفه ی بنی حنیفه که او را شمامه بن آثال می گفتند و بزرگ طایفه بود در مسجد مدینه حبس کرد. حضرت رسول اکرم (ص) همواره زنجیر کردن اسرا و زندانیان را نهی می فرمودند و در صدر اسلام زن و مرد زندانی از هم جدا نگهداری می شدند. در روایات آمده است که رسول اکرم (ص) افراد را در اتهام خون، حبس می فرمودند و در اتهامات دیگر، مقداری از روز را حبس می کردند. روش مذکور همان روش نیمه آزادی است که امروز در کشورهای مترقی اجرا می گردد. نخستین زندان در اسلام را حضرت علی (ع) در کوفه از بوریای فارس ساخت و آنجا را «نافع» نامید و سپس زندان دیگری از خاک و گل بنا کرد اسم آنجا را «مخیس» (خار کردن ـ نرم کردن) گذاشت. کیفر حبس بر پایه تفکر اصلاحی و توبه بوده است. از حضرت علی (ع) نقل شده است که آن حضرت به افرادی از زندانیان که قصد حضور در نماز جمعه را داشتند اجازه می داد که به نماز جمعه بروند و بعد از اتمام نماز دوباره به زندان برگردانده می شدند. یکی از بازاری های اهواز به امام خیانت کرد و آن حضرت به رفاعه که زندانیان محکوم بود نوشت: «چنانچه کسی برای او غذایی و نوشابه ای و یا رختخوابی آورد از آن جلوگیری مکن. دستور بده زندانیان را به جز «ابن هرمه» هنگام شب برای تفریح و هواخوری به حیاط زندان بیاورند چنانچه در مورد ابن هرمه نیز احتمال خطری ندادی او را هم به همراه دیگران به خارج از زندان بیاور». حضرت علی (ع) مرتباً از زندان ها بازدید از احوال زندانیان جویا می شد. در زمان عمر بن خطاب که سرزمین مسلمانان وسعت یافت و بر تعداد امت مسلمانان افزوده شد نیاز جامعه به زندان بیشتر مشهود گردید. عمر در مکه خانه ای را از سفوان بن امیه به چهار هزار درهم خرید و به زندان اختصاص داد. بعد زندان هایی در شهرهای مختلف بنا و اکثر آنها به همان شهر نامیده شد. از ویژگی های زندان های آن زمان تفکیک زندانیان به شرح زیر بود: •زندان خاص بزهکارانی که به علت عدم پرداخت بدهی بازداشت می شدند. •زندان مخصوص سارقین •زندان سایر خطاکاران در زمان خلافت امویان زندان های متعددی در حجاز، عراق و شام احداث شد. شهرت اینگونه زندان ها به علت شخصیت هایی بود که در آن زمان زندانی بودند. بدترین زندان دوره بنی امیهف زندان واسط در عراق بود به طوری که مورخین نقل کرده اند 180 هزار نفر زن و مرد در محوطه وسیعی بدون سقف و پوشش در آنجا نگهداری می شدند. حبس با شکنجه توام بود و زندانیان را با زنجیرهای آهنی می بستند گاهی خلیفه ای به حکومت می رسید و با صدور عفو مردمی، زندانیان را آزاد می کرد و الا زندان محل مرگ تدریجی بود. به مرور زمان عده ای از اتباع کشورهای دیگر در بین مسلمین به حکومت رسیدند با نهایت قساوت و شقاوت، انواع شکنجه هایی را که در کشورشان متداول بود به مورد اجرا گذاشته و از هرگونه ظلم و بی رحمی دریغ نداشتند. مبحث چهارم-مشروعیت زندانمسلم است که از روزگاران قدیم بشر جایی را برای ضبط عناصر شرور و حفظ افراد جامعه از شرارت آنها ،اختصاص میداده است. ضمن اینکه برای جلوگیری از و حمایت جامعه در مقابل شرارت افراد شرور از راههای دیگر استفاده شده است. به حکم ضرورت عقوبت زندان نیز به عنوان کیفر ثانوی و به طور فی الجمله پذیرفته شده و به رسمیت شناخته شده است. اما زندان با آن طول و تفصیل که در دنیای بشریت معمول بوده و مورد پذیرش اسلام نیست زیرا اسلام زندان با آن را نه تنها مفید و سودمند به حال اجتماع نمیدادند بلکه زیان آور هم تشخیص داده است. گفتار اول-دلایل مشروعیت هر حکم شرعی و دینی، دست کم باید به یکی از چهار منبع ( قرآن-سنت-اجماع-عقل ) مستند باشد و در غیر این صورت فاقد اعتبار است برای اثبات مشروعیت زندان در قرآن آیه های ذیل استفاد شده است: آیه 43 از سوره مایده: (کسانی که با خدا و پیامبر او می ستیزند و در زمین به فساد و تبهکاری می کوشند سزای آنها، جز این نیست که کشته شوند یا به دار مجازات آویخته شوند و یکی از دستها و پاهایشان به عکس یکدیگر بریده شوند و یا از آن سرزمین شوند. بیشترین مفسرین قرآن کلمه (نفی) را در این آیه شریفه به معنای حبس و زندان گرفته اند چنانکه در برخی از روایات نیز این آیه به همین معنی تفسیر شده .با این حال بیشتر بزرگان امامیه و فقهای دینی به حبس و زندان فتوا نداده اند بلکه تبعید را ذکر کرده اند پس نفی من الارض به معنای زندان باشد مورد اشکال است مگر اینکه نفی به معنای حد شرعی نباشد بلکه از مصادیق تعزیر باشد. دومین آیه ای که برای مشروعیت زندان به آن استدلال شده، آیه 15 از سوره نساء است. ( در مورد آن دسته از زنان شما که مرتکب فحشاء میشوند) ( برای اثبات جرمشان) ((چهار گواه عادل از بگیرید اگر چهار مرد بر فحشاء آنان گواهی دارند آنان را در خانه ها نگهدارید (امساک کنید) تا مرگشان فرا رسد و یا اینکه خداوند در آینده برای آنان راه دیگری قرار دهد. مفسرین قرآن و فقها واژه ((امساک)) را در این آیه به معنای حبس و زندان گرفته اند.سومین آیه ای که درباره زندان وجود دارد آیه 106 از سوره مایده می باشد.ای کسانی که ایمان آوردید آن وقتی که مرگ شما فرا رسید، از میان خودتان شاهد بگیرید، هنگامیکه وصیت میکنید و اگر در حال مسافرت هستید و شانه های مرگ آشکار شد( و مسلمانی همراه شما نبود ) دو نفر از غیر مسلمین را شاهد وصیت خود قرار دهید و آگر در شهادت آن دو غیر مسلمان شک داشتید، انان را بعد از نماز حبس کنید تا قسم بخورند که ما سوگند خود را به چیزی نفروشیم و گواهی خود را پنهان نمیکنیم و گرنه از جمله گناهکاران خواهیم بود. این آیه شریفه درباره دو نفر نصرانی به نامهای ((ابن بندی)) و ((ابن ابی مارته)) نازل شده است. آنان همسفر شخصی به نام ((تمیم داری)) –مسلمان-بودند که در راه در گذشت و اموال خود را برای انتقال به ورثه به آن دو نفر سپرد. آنان برخی از اشیاء قیمتی را برداشته و بقیه را به ورثه رساندند. میان ورثه آن دو اختلاف افتاد برای قضاوت پیش رسول خدا، رفتند که این آیه نازل شد. چهارمین آیه ای که برای مشروعیت زندان به آن استناد شده، آیه 5 از سوره توبه است وقتی ماههای حرام پایان گرفت، مشرکان را هر جا یافتید بکشید و آنان را اسیر کنید و زندانی کنید در هر کمینگاه بر سر راه آنها بنشنید هر گاه توبه کنند و نماز بخوانند و زکات بپردازند آنها را رها سازید زیرا که خداوند آمرزنده و مهربان است.)) معنا ))واحصروهم)) در تفسیر این آیه (مجمع البیان)چنین میگوید )آنان را محصور کنید )این است که : آنان را زندانی کنید ،اسیر و عبد بگیرید یا ازآنان دیه و غرامت مالی بگیرید . و نیز گفته شده که منظور از (محصور کردن )آنان این است که از دخول آنان به شهر مکه و نیز از رفت و آمد آزادانه در سرزمین های اسلامی مانع شوید . گفتار دوم-مشروعیت زندان از نظر سنت معصومین روایاتی که فی الجمله بر مشروعیت زندان دلالت دارند، فراوان هستند (تعدادشان مستفیض است) در اینجا چند نمونه از آنها را ذکر میکنیم. 1. در حدیث صیح عبد ابن سنان از امام صادق (ع) روایت کرده که آن حضرت فرمود: مردی به حضور پیامبر آمد و گفت: من مادری دارم که هر کس به سوی او دست دراز کند، آن شخص را به خود میپذیرد و فرمود: او را زندانی کن، آن شخص گفت او را زندانی کردم ولی موثر واقع نشد حضرت فرمود: او را از دیدار دیگران باز دار و نگذار کسی بر او وارد شود آن شخص جواب داد این کار را کردم، اثری نداشته است حضرت فرمود: او را ببند چرا که تو نمی توانی اعمال نیک بالاتر از این در حق مادرت انجام بدهی که او را از محارم خدا باز بداری. 2. در روایت غیاث ابن ابراهیم از امام جعفر صادق (ع) از پدرش نقل شده که آن منظور از حدیث (صحیح) حدیثی است که زنجیره سند آن بدون انقطاع به شخص معصوم از روایت نقل افراد امام عادل پیوند بخورد.) مبانی صوع حضرت فرمود: ((علی (ع) کسانی که بدهی خود پرداخت نمی کردند، زندانی می کرد آنگاه که تهیدستی و ورشکستگی بودن آن شخص، مشخص میشد، او را آزاد می کرد. تا برود و مالی بدست آوردت. 3. در حدیث موثقه عمار از امام صادق (ع) نقل شده که آن حضرت فرمود: مردی را به پیش امیر المومنین (ع) آوردند که کفیل مرد دیگری شده بود، آن حضرت او را زندانی کرد و فرمود: رفیقت را بیار. این اخبار و احادیث از باب نمونه ذکر شده است و این نوع روایات فراوان است اجماع بر برخی از فقها صنفی و شافعی بر مشروعیت زندان، ادعای اجماع کرده اند، لکن با توجه به اینکهمساله زندان در کتابهای فقهی شیعه و اکثر کتابهای اهل سنت، به طور بطور مستقل مواح نبوده است، ولی با این حال باید گفت که: مساله ضرورت زندان و مشروعیت آن به اندازه ای روشن می باشد که از هر فقیه شیعه و سنی درباره آن سوال شده بناچار او به مشروعیت آن فتوا خواهد داد. ولی بعد از آنکه مشروعیت زندان از طریق قرآن و سنت معصومین (ع) ثابت شد- از نظر فقها شیعه- دیگر نیازی به وجود اجماع نمیباشد و اجماع موضوعیت ندارد. گفتار سوم-مشروعیت زندان از نظر عقلعقل حکم میکند بر اینکه حفظ نظام و کیان اجتماع واجب و لازم است و باید حقوق و مصالح عمومی، مورد حمایت و پاسداری قرار بگیرد و این موضوع می تواند دلیل بر فلسفه پیدایش زندان هم باشد- زندانی کردن شخص بدهکار نیز هر چند که به ضرر شخص اوست و با این قایده که: هر کسی بر جان و مال و دیگر شیون زندگی خود مسلط می باشد- منافات دارد، لکن از طرف دیگر آزاد گذاشتن او نیز امنیت همگانی را تهدید کرده و حقوق دیگران را ضایع میکند لذا عقل سلیم حکم میکند به اینکه رعایت مصالح عمومی جامعه بر رعایت مصالح افراد، مقدم میباشد و شخص بزهکار را به خاطر حفظ مصالح عمومی باید زندانی و محدود کرد. مبحث پنجم-تاریخچه زندانگفتار اول-تاریخچه زندان در دنیاقبل از پیروزی انقلاب اسلامی نهضت مقررات راجع به زندان ها در سال 1298 ه.ش مبنی بر نظام نامه مجالس و توقیف گاه ها، به تصویب رسید و پس از آن نظام نامه ها، قوانین و آیین نامه های مختلفی چون نظام نامه مجالس و توقیف گاه ها مصوب سال 1307 مورد تصویب قرار گرفت. سپس قانون راجع به وادار کردن محبوسان غیرسیاسی به کار مصوب سال 1314 و در پی آن، نظام نامه زندانیان مصوب هیات وزیران به سال 1315 و در ادامه، آیین نامه اجرایی قانون مربوط به تشکیل دادگاه های اطفال (کانون اصلاح و تربیت) مصوب 1347 به تصویب رسید و سرانجام آیین نامه زندان ها و موسسه های صنعتی و کشاورزی وابسته به زندان ها در سال 1354 تصویب شد. در زمان های گذشته، مجازات ها با قساوت و شقاوت اجرا و مجازات هایی از قبیل زنده به گور کردن ـ سوزاندن ـ طعمه حیوانات درنده ساختن ـ کور کردن و انواع شکنجه های بدنی رواج داشته است. زندان محلی بوده که متهم را در آنجا نگهداری می کردند تا در روز دادرسی در دادگاه حاضر نمایند. معمولاً زندان ها در زیر قصرها و یا در قلاع بنا می شد و جایی تاریک و ناسالم بود. زندان ها وضع تاثرانگیز داشته و اکثر محکومین در زندان ها جان می سپردند. روحانیون مذهب مسیح، اول کسانی بودند که با ابراز تنفر از خونریزی، خواستار تعدیل مجازات شده و مجازات حبس را به جای کیفر اعدام توصیه کردند و برای اصلاح و تربیت زندانیان اقدام و از زندان ها بازدید به عمل آورند. در سال 817 میلادی در مجمع روحانیون مسیحی در رم، مقررات مربوط به اداره زندان ها تصویب و تاکید شد که زندان ها باید جنبه اصلاحی و تربیتی داشته باشند و برای نیل به این هدف، زندانیان باید به روش انفرادی نگهداری شده و به آنان کار دستی آموخته شود. اجازه خواندن کتب مذهبی را داشته و روحانیون در زندان ها، زندانیان را ملاقات و با نصایح سودمند آنان را به راه راست هدایت کنند. در اجرای تصمیمات مذکور در همان سال اولین زندان به روش انفرادی در رم بنا گردید. در سال 1366 میلادی مجمع عمومی روحانیون مسیحی به عنوان اینکه در روش انفرادی زندانی فرصت تامل و تفکر دارد و از نهایی زجر کشیده و از عمل خود نادم و پشیمان می شود و با تحمل مشقت روان پاک و منزه می گردد اجرای روش مذکور را تایید و تغییر نام زندان ها را به ندامتگاه را تایید کردند. در سال 1557 در لندن قصر متروکی به نام بریدول BRIDWELL برای نگهداری ولگردان اختصاص یافت. در این زندان کار الزامی و روش های تربیتی در مورد محکومین اجرا می گردید. در سال 1559 در آمستردام، زندان خاصی جهت آموزش کار و تربیت مذهبی زندانیان افتتاح و از سال 1605 در این زندان روش انفرادی اجرا می گردد. در سال 1623 در ناپل زندانی برای تفکیک زنان از مردان، اطفال از بزرگسالان به روش انفرادی بنا شد. در سال 1667 در فلورانس دارالتادیبی جهت تربیت جوانان تاسیس گردید. در سال 1703 در رم به امر پاپ کلمان XI زندانی تربیتی جوانان به روش انفرادی به نام «سن میشل» بنا و این جمله در آن حک شده است: «تنبیه بزهکاران با مجازات بی فایده است بایستی با روش خاص آنان را تربیت کرد» در این زندان، جوانان پسر کمتر از 20 سال و اطفال طرد شده و در خطر، به روش انفرادی توام با کار نگهداری می شدند. در سال 1735 زندانی جهت نگهداری زنان به روش انفرادی در رم افتتاح شد. در سال 1787 در آمریکا بنژامین فرانکلین BENJAMIN FRANKLIN که به اروپا مسافرت کرده و با افکار و عقاید هوارد و بنتام آشنا شده بود انجمن زندان ها را تشکیل و در سال 1790 در فیلادلفی (ایالت پسیلوانین آمریکا) اولین زندان انفرادی را بنا نمود. در سال 1797 در انگلستان اولین زندان به روش انفرادی افتتاح شد.اجرای روش انفرادی نتایج تاسف انگیز داشت و اغلب زندانیان پس از تحمل چند سال مجازات، مبتلا به بیماری های روانی شدند. در سال 1816 در ایالت نیویورک زندان ابرن AUBURN افتتاح و زندانیان روزها دسته جمعی با هم کار می کردند ولی حق حرف زدن با یکدیگر را نداشتند و شب ها به طور انفرادی به سر می بردند. در سال 1815 در زندان Sing روش ابرنین (رژیم مختلط) اجرا گردید. زندانیان روزها با هم کار می کردند و شب ها به طور انفرادی نگهداری می شدند. در فرانسه با تصویب قانون 6اکتبر 1791 مجازات حبس در سر ردیف سایر مجازات ها قرار گرفت و در قانون جزای 1810 سه نوع زندان با اعمال شاقه، دارالتادیب و بازداشتگاه پیش بینی شد ولی عملاً زندانیان و بازداشتی ها در یک زندان نگهداری می شدند. در سال 1840 در یک جزیره استرالیا، روش تدریجی در مورد تبعیدشدگان اجرا گردید. گفتار دوم- زندان در تاریخ اسلام اقوال تاریخ نگاران در مورد زندان، در عهد رسول اکرم، و دوران خلفا ، بسیار مظطرب و مختلف است (نظر واحد وجود دارد) تقریبا مسلم ومحرز است که در زمان پیامبر(ص) و دوران ابابکر، ساختمان مخصوصی برای زندان وجود نداشته است و بعضی ها معتقدند در زمان خلیفه دوم، عمر خانه ای را از صفوان به چهارده هزلر درهم خرید و به زندان اختصاص داد یعنی اولین کسی که در اسلام زندان ساخته است، عمر (خلیفه دوم) بوده است. ولی گروهی دیگر با این نظریه مخالفند و میگویند مسلمانان در صدر اسلام برای زندانی کردن و بند کشیدن، محلی را اختصاص نداده بودند و چون در آن زمان، وضع اجتماعی گسترده ای نداشته اند،لذا اسیران را یا در مسجد به طور موقت نگهداری می کردند و یا آنان را در میان مسلمین تقسیم می کردند. در زمان پیامبر و ابی بکر جایی را در تاریخ به نام زندان نمی شناسیم، در آن دوران متهم را در مسجد حبس می کردند و طرف دعوای او و یا نماینده اش را، همراه او قرار می دادند ات نتواند دست به فرار بزند.... تا اینکه در زمان عمر بن خطاب محلی برای حبس مجرمان تعیین شد. بعضی ها گفته اند در زمان عمر و عثمان نیز زندانی مشخص نبوده تا اینکه برای اولین بار در اسلام، علی (ع) اقدام به تأسیس اصلاحی زندان کرد. آن حضرت آنجا را با بوریا ساخت و اسم آن را ((نافع)) گذاشت ولی مجرمین و دزدها سوء استفاده نموده آنجا را سوراخ نموده و فرار کردند لذا حضرت زندانی با دیوارهای گلی ( گچ و آجر) بنا نمود و اسم آنجا را (محبس) گذاشت. پس بنابراین و طبق نظر بعضی های دیگر زندان نافع و بعد از آن زندان محبس از نخستین زندان های اصلاحی بودند که در اسلام به وجود امدند و اینکه گفته شده است عمربن خطاب خانه ای را در مکه خرید و به زندان اختصاص داد ،مورد تایید بسیاری از مورخان نمی باشد . پس صاحب کتاب احکام زندان در اسلام . در پایان چنین نتیجه گیری میکند که : آغاز تاریخی زندان در اسلام ، میانعمربن خطاب که بعضی از مورخان آن را پذیرفته اند و عهد علی بن ابیطالب که بسیاری از تاریخ نگاران بر آنند ، مردد میباشد. مبانی فقهی حکومت اسلامی که یکی از فقهاء امامیه معاصر می باشد . زندان در زمان خود پیامبر اسلام رایج و معمول بوده است. و لکن مفهوم زندان، مرادف و ملازم با این نبوده است که جایگاه ویژه ای با خصوصیات معینی بوده باشد بلکه زندانی کردن افراد، گاهی در خانه و گاهی در مسجد و گاهی نیز در دهلیز و پیش ورد خانه ها و یا در مکانهای دیگر صورت می گرفته است و منظور این بوده است آزادی های فرد بزهکار محدود شده و از آمد وشدئ آزادانه او جلوگیری شود. اما اینکه در تاریخ اسلام اولین بار چه کسی زندان ساخت و مکان ویژه ای را به آن اختصاص داد، سخن زیاد گفته شده است که آیا بانی زندان در اسلام عمر بوده یا اینکه زندان علی (ع) میباشد. از آنجا که خط ولایت بعد از رحلت رسول گرامی اسلام(ص) به انحراف کشیده شد و افراد نالایق و ضعیف، وهواپرست، پست های کلیدی حکومت را بدست گرفتند. به تدریج تعلیمات و آموزه های دینی و سنت و سیره پیامبر، کم رنگ شد و قوانین حدود الهی دچار تغییر و تحول گشت، خصوصا از زمانی که خلافت به عثمان رسید. او اموی بود لذا دست اموی ها را در حکومت و خلافت باز گذاشت و همه چیز را بر اساس منافع خود اداره می کردند و احکام شریعت خصوصا در زمان معاویه و پس از آن دستخوش تغییرات گردی. و این احکام قضاوت دستگاه قضایی نیز از این تغییرات جان سالم به در نبرد. لذا هر کسی که به هر بهانه ای باز داشت ما کردند و او را تا مرگش فرا رسد و یا حکومت تغییر کند تا بتواند آزاد شود . و خلاصه اینکه نظام نه بازداشت و نه در حبس و نگهداری در زندان و نه برای آزاد شدت زندانی وجود نداشت. خصوصا در زمان حجاج بن یوسف ثقفی که در کوفه زندانی ساخت که مسعودی تاریخ نگار معرمف در کتاب مروج الذهب ج 2 ص 157 آن زندان را اینگونه تعریف می کند:در زندان حجاج مردان و زنان با هم در مکان واحد نگهداری می شدند، محل زندان پوششی نداشت که از گرما و سرما حفظ کند. انواع شکنجه و آزار وجود داشت، گفته شده است که چندی حجاج سوار بر اسب به نماز جمعه می رفت که ناگهان ناله و فریادی به گوشش رسید، سؤال کرد، پاسخ دارند زندانیان هستند که از شدت ناراحتی به صدا در آمده و ناله سر داده اند. حجاج رو به زندانیان کرد و گفت: اخسو و تکلمون خفه شید و حرف نزنید. عرب کلمه (اخساء) را در مورد سگ به کار می برد، یعنی...خوراک زندانیان در زندان حجاج نان جویین بود که با نمک و خاکستر مخلوط می شد و هیچ کس مدت کوتاهی در آنجا نمی ماند مگر اینکه رنگ رخسار تغییر میکرد. نقل شده است پسر بچه ای را در آنجا زندانی کردند بعد از چند روز مادرش برای ملاقات آمد ، هنگامی که با فرزندش روبرو شد او را نشناخت و گفت این فرزند من نیست ، پسر گفت : نه مادرم ، سوگند به خدا که من فرزند تو هستم و اسم پدر و مادرش و نام پدر خودش را گفت مادر وقتی یقین کرد که او فرزند اوست ، فریادی کشید.البته باید دوره خلافت عمر بن عبدالعزیز استثنا کرد زیرا او در دوران حکومتش کارهای مثبت فراوانی انجام داده است . و در مورد زندانیان هم سعی داشت اداره زندانها بر اساس احکام شریعت باشد . زندانها و رفتار با زندانیان در دوره بنی عباس به مراتب بدتر و فاجعه آمیز از دوره بنی امیه است زیرا که انواع شکنجه و اذیت و آزار و اعمال قساوت بار ظهور کرد که در گذشته تاریخ اسلام سابقه نداشته است . یکی از کارهای معمول و متعارف این بود که : تمام منفذهای بدن زندانی را با پنبه مسدود میکردند و سپس از طریق مقعد زندانی آنقدر باد به بدن وارد میکردند که متورم می شد و آنگاه با تازیانه می زدند بطوریکه اجزا بدن متلاشی میشد یا اینکه دو چشم زندانی را در می آوردندو به جایش سرب می ریختند .روایتی که از اطهار (ع) و سایر معصومین درباره زندان وارد شده است ، در مجموع دو گروه هستند . گروه اول : روایاتی هستند که بگونه مطلق و کل مسآله زندان را بطور مجمل و یا در مدتی معینی ، بیان کرده اند .گروه دوم : مواردی را که زندان ابد تا دم مرگ و یا تا هنگام توبه را در بر میگیرد ، ذکر نموده است . و از آنجا که تعداد روایات در این موضوع زیاد است از هر گروه ، به نمونه هایی اشاره می کنم : روایت گروه اول : مرحوم کلینی و شیخ طوسی با سند های معتبر از امام صادق (ع) روایت کرده اند که فرمود : شیوه پیامبر اسلام در خون بر این بود که : شخص متهم را 6 روز زندانی میکرد ، اگر در آن مدت اولیا شخص مقتول ، دلیل برای اثبات اتهام می آوردند (شخص زندانی را آزاد نمی کرد ) در غیر اینصورت او را از زندان آزاد میکرد اگر چه از مطالب مطرح شده و موضوعاتی که تشریح شد، دیدگاه روایات و ایمه (ع) نسبت به اصل حبس و حقوق و احکام آن تا حدودی روشن گشت، مع الوصف در این قسمت، مروری مجدد بر مجازات زندان از دیدگاه شرع می نماییم. و چون امروزه و در عصر غیبت امام عصر (ع) نظرات ایمه در قالب نظرات کارشناسانه فقها عظام تجلی می یابد،لذا در این بخش مواردی که از نظر فقهی، زندان در آن قید شده ذکر می کنیم. این بحث در دو محور قابل طرح است: 1. بازداشت قبل از حکم دادگاه و حاکم 2. بازداشت بعد از حکم دادگاه اما بازداشت قبل از حکم دادگاه: این مسیله را فقها بزرگ اسلام را در دو مورد مطرح کرده اند 1. در مورد قتل 2. در مورد دین و بدهی در مورد اول بین فقها دو نظر وجود دارد .نظریه اول از آن شیخ طوسی و پیروان ایشان است، ایشان در کتاب نهایه می گوید: در صورتی که کسی به قتل متهم شود، بنا به درخواست ولی دم تا شش روز می توان بازداشت نمود تا ولی دم دلایل و مدارک و شواهد خود را ارایه نماید و پس از پایان شش روز (احتمالا به دلیل نبود دلایل) آزاد می شود و مستند شیخ بزرگوار روایتی است که محمد سکونی از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمودند: پیامبر (ص) در تهمت خون شش روز بازداشت می نمود و اگر اولیا مقتول دلیلی که ادعا را ثابت کند، اقامه می کردند،حکم می فرمود و در غیر اینصورت، متهم را آزاد می کرداکثر فقها در این فتوا از نظر شیخ، پیروی کرده اند و حتی بعضی ها گفته اند تا سه روز بازداشت می شود و فتوا حضرت امام خمینی رحمته الله علیه در کتاب فقهی تحریر الوسیله- کتاب القصاص- مقصد سوم، مساله 9 چنین است: اگر ولی دم از حاکم بخواهد متهم به قتل را حبس نماید تا شاهد بیاورد ظاهرا جایز است، اجابت ولی دم (مگر اینکه که مطمین باشیم که فرار نمی کند که در اینصورت جایز نیست بازداشت او و در صورت نبود چنین اطمینانی، جایز است زندانی کردن او و چنانچه ولی دم تا شش روز اقامه بنیه نکرد، متهم آزاد می شود. و اما نظریه دوم: نظریه محمد ابن ادریس حلی در سرایر و عده دیگر از جمله شهید دوم در کتاب جمعه و نیز محقق حلی در شرایع الاسلام است این نظریه می گوید متهم را حتی یک روز هم نمی توان بازداشت کرد تا جرم کسی ثابت نشده نمی توان آزادی کسی را سلب نمود و او را بازداشت کرد و شاید اصل لایحه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هم از همین نظریه الهام گرفته است که می گوید: اصل بر برایت اشخاص است و هیچ کس از نظر قانون مجرم شناخته نمی شود مگر اینکه جرم او در دادگاه صالح ثابت گردد. پس نتیجه می گیریم که در قتل که بزرگترین جرم است بیش از شش روز نمی توان بازداشت نمود، پس در جرایم دیگر به طریق اولویت، نمی توان بازداشت طولانی نمود.اما در مورد دوم (بازداشت به علت عدم پرداخت بدهی) : مرحوم شیخ اول در کتاب الدینمی فرمود : ((و مدیون، حبس می شود اگر ادعای اعسار نماید تا اعسار او ثابت شود و زمانی که اعصار او ثابت شد، او آزاد می شود. سپس از حضرت علی(ع) روایت کرده که حضرت شخص مقصر را در اختیار طلبکاران، می گذاشت و می فرمود: اگر خواستید او را در اختیار دیگران قرار دهید تا کار کند و از مزد او طلب خود را بردارید و اگر خواستید خودتان از او کار بکشید و مزد او را بابت طلب خود حساب کنید.)) این روایت دلالت می کند که شخص بدهکار واجب است کار کند تا بدهی خود را بپردازد. در روایت دیگری از علی(ع) وارد شده که: زنی از شوهرش راجع به ترک انفاق، شکایت کرد و آن مرد معیر بود، حضرت آن مرد را زندانی کرد و این آیه را خواند(ان مع العسر یسرا) از این روایت استفاده می شود که همزمان با رسیدگه به شکایات خواهان، می توان به اعسار مدیون هم رسیدگی نمود و الزامی ندارد که مدیون زندانی شود تا اعسار او ثابت گردد. در روایت غیاث ابن ابراهیم از امام جعفر صادق(ع) از پدرش امام محمد باقر(ع) که فرمود:علی(ع) در باب دین و بدهی، حبس می کرد تا زمانی که اعسار و احتیاج مدیون ثابت می شد، او را آزاد می کرد تا جهت پرداخت بدهی خود تحصیل مال کند. از قید آخر این روایت (تا تحصیل مال کند) فهمیده می شود پس از اثبات اعسار مدیون با تعهد به پرداخت دین، آزاد کنند، یعنی کار می کند و به تدریج تحصیل مال نموده و دین خود را ادا نماید و این با تقسیط دین مناسب است. ... و چنانچه مدیون به هیچ وجه نتواند دین خود را ادا کند از بیت المال پرداخت می شود. مبحث ششم-اهداف و کارکرد های زندانهدف ها و روش های اجرایی و عملی در هر نهاد و سازمانی؛ در حقیقت استخوان بندی تشکیلاتی و کلیه ی حوزه ی کاری وعملی آن را در بر می گیرد و همه ی عوامل مادی و معنوی که در خدمت هستند در راستای این هدف ها تعیین و مشخص می شوند. زندان ها نیز براساس انگیزه ها و هدف هایی به وجود آمده اند، زیرا هیچ فرد، نهاد و سازمانی بر روی زمین نمی تواند بدون انگیزه و هدف به حیات و زیست خود ادامه دهد. بدون شک انگیزه ها و هدف های هر فرد یا نهاد و سازمانی نیز از فرهنگ همان جامعه ای سرچشمه می گیرد که فرد یا نهاد یا سازمان در آن فرهنگ به طور عام رشد و زیست کرده است. به طور کلی اندیشمندان علم زندان ها هدف های زندان را در اصلاح و تربیت یا در درمان بزهکار، پیشگیری عمومی، پیشگیری فردی، تلاقی برای تسکین افکار عمومی خلاصه کرده اند؛ با این همه در کتاب تاریخ اندیشه های کیفری در بحث هدف مجازات زندان، تنها پیرامون اصلاح و تربیت و بازپروری مجرمان از زندان از قول دانشمندان مختلف بحث می کنند . در کتاب های کیفرشناسی هم هدف های مجازات در قالب نقش سزادهی (تعامل اجتماعی)، عبرت آموزی عمومی (پیشگیری عام یا عمومی) عبرت آموزی خصوصی (پیشگیری خاص یا خصوصی) بیان شده است که این نقش فایده گرا و پیشگیرانه ی کیفر می تواند جنبه های سه گانه ی عبرت آموزی، انطباق پذیری با محیط اجتماعی و طرد را به خود بگیرد. وانگهی در این میان لازم است که از یک سو اهداف کلی و عمومی اجرای کیفر سلب آزادی را مورد بحث قرار دهیکم و از دیگر سو به اهداف عینی و خاص آن بپردازیم. اهداف کلی و عمومی اجرای مجازات سلب آزادی الف ـ سزادهی و مجازات: این هدف موردنظ مکاتب عدالت مطلقه ی حقوق جزاست. ب ـ انتقام، کفاره ی جرم و تشفی خاطر زیاندیده: این کارکرد نیز به طور سنتی مورد توجه نظام های جزایی و خصوصاً نیروهای پلیس بوده است. ج ـ اصلاح و تربیت و بازسازگاری اجتماعی: این هدف از رویکردهای مدرن اجرای کیفر سلب آزادی و اهداف اصلی زندان هاست. دـ پیشگیری: که خود شامل 1ـ پیشگیری اولیه ی سایرین (ارعاب) 2ـ پیشگیری دومین یا پیشگیری از تکرار جرم اهداف خاص و عینی زندان در قالب وظایف سازمان زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور شامل: الف ـ نگهداری متهمان تحت قرار و محکومان به حبس، بنا بر دستور کتبی مقام های قضایی و به موجب مقررات و قوانین مربوط ب ـ اداره ی کلیه ی امور زندان هاف مراکز حرفه آموزی و اشتغال، بازداشتگاه ها و مراکز تامینی و تربیتی کشور و موسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی و سایر مراکز وابسته؛ ج ـ ایجاد مراکز حرفه آموزی و اشتغال، زندان ها، بازداشتگاه ها و موسسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی و سایر موسسه های لازم برای نگهداری، بازپروری، حرفه آموزی و اشتغال به کار متهمان و محکومان. دـ انجام تحقیقات و پژوهش های نوین کیفرشناسانه به منظور بهبود شیوه ها و خدمات زندانبانی؛ هـ ـ تعیین خط مشی، اداره و نظارت بر اجرای کلیه ی امور مربوط به زندان ها و موسسه ها و مراکز وابسته به آن؛ وـ تهیه ی پیش نویس قوانین و مقررات موردنیاز و پیشنهاد آن به مراجع قضایی صلاحیت دار؛ زـ ایجاد امکانات و تسهیلات لازم و مناسب به منظور تصدی امور بازپروری نظیر اصلاح، ارشاد، آموزش و بازسازگاری محکومان؛ ح ـ انجام خدمات مشاوره ای و نیز کمک و مساعدت مردمی، موسسه های خیریه و برنامه ریزی در جهت به کارگیری صحیح اینگونه کمک ها با هدف بهبود امور زندان ها و مساعدت به محکومان و یا خانواده ی آنان؛ ط ـ جذب هرگونه کمک از قبیل کمک های مردمی، موسسه های خیریه و برنامه ریزی در جهت به کارگیری صحیح اینگونه کمک ها با هدف بهبود امور زندان ها و مساعدت به محکومان و یا خانواده ی آنان؛ ی ـ سیاست گذاری و برنامه ریزی کلیه ی امور مربوط به، اشتغال و حرفه آموزی محکومان و خودکفایی مراکز حرفه آموزی و اشتغال زندان ها و موسسه های وابسته؛ ک ـ تهیه ی آمار و اطلاعات موردنیاز از محکومان و متهمان تحت نظارت به روش های علمی به منظور استفاده در امور اجرایی، سیاستگذاری ها و مطالعات کیفرشناسانه و انتشار آن ها به صورت سالنامه ی آمار کیفری؛ ل ـ تهیه و پیشنهاد اسامی محکومان واجد شرایط عفو و ارایه ی آن به هیات عفو؛ ن ـ برنامه ریزی برای مراقبت بعد از خروج محکومان با همکاری دستگاه های مربوط؛ و سرانجام؛ ص ـ آموزش کارکنان، همسو با موازین کیفرشناسی نوین و سیاست های توسعه ی قضایی قوه ی قضاییه. فصل سوم-آثار زندان بر جامعه و مجرممبحث اول- تاثیر زندان بر زندانی از دیدگاه آسیب شناسی قوه قضائیه قوه ای مستقل است که پشتیبان حقوق فردی و اجتماعی و مسوول تحقق بخشیدن به عدالت, موظف به کشف جرم, تعقیب, مجازات و تعزیر مجرمان و اجرای حدود و مقررات مدون جزایی اسلامی است. همچنین باید اقدام مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمان را انجام دهد.یکی از وظایف قوه قضائیه مجازات مجرمان است و در حال حاضر زندان مهم ترین مجازات جرایم متفاوت به شمار می رود. بنابراین درک تاثیر زندان بر زندانی و کارکرد آن به عنوان یک مجازات در دستیابی نهاد مورد نظر به اهداف خود بسیار مهم به نظر می رسد.مفهوم جرم و مجازات همواره مترداف یکدیگر هستند, به گونه ای که تعریف جرم بدون مجازات مربوط به آن و به عکس عملی نمی باشد. شیوه مجازات به مرور زمان و در طول تاریخ تغییرات چشمگیری پیدا کرده است. در گذشته مجازات ها صورتهای خشن تری در مقایسه با حال داشتند. امروزه مجازات حبس و سلب آزادی, جایگزین شیوه های پیشین شده و به همین دلیل در دوران معاصر بر اهمیت زندان ها و نقش آنها در مجازات و پیشگیری از جرم افزوده شده است. وجود مجازاتی در قالب حبس و زندانی کردن مجرم از 2 طریق باعث پیشگیری از وقوع جرم می شود. نخست مجرم را از جامعه دور نگه می دارد و احتمال ارتکاب مجدد جرم را کاهش می دهد. دوم, زندان سبب می شود که افراد پیش یا هنگام ارتکاب جرم نسبت به عواقب آن حسابگری نمایند و از ترس عواقب از انجام آن عمل منصرف شوند. اما پرسشی که در اینجا مطرح می شود این است که آیا برای پیشگیری بیشتر از جرم باید سقف مجازات را افزایش داد و یا به عبارت دیگر آیا مجازات زندان همیشه می تواند مفید واقع شود؟ و در نهایت این که زندان چه تاثیرات منفی می تواند روی زندانیان داشته باشد؟تحقیقات مختلفی در این زمینه نشان می دهد که بین مقدار نتایج منفی مجازات و میزان جرم رابطه خطی برقرار نیست. به عبارت دیگر این نتیجه تنها در محدوده ای قابل تعمیم است که وجدان و عرف اجتماعی بین مجازات و جرم تعادلی را حس کند. در حقیقت تنها یا میزان خاصی را افزایش مجازات مجرم کاسته شده و یا ثابت نگه داشته می شود و چنانچه مجازات افزایش بیشتری یابد, چه بسا میزان جرم هم افزایش پیدا کند.هر چه مجازات ها بیشتر و نیز احتمال کشف و کنترل رفتار انحرافی بالاتر باشد, احتمال کار انحرافی کاهش می یابد. مجازات های مالی و اقتصادی موثر تر از زندان هستند, زیرا مجازات زندان نه تنها چندان مناسب نیست, بلکه در موارد زیادی نیز تاثیر معکوس دارد. ساترلند می گوید: یکی از ضعفهای بزرگ روشهای قضایی عصر حاضر, تکیه مداوم بر تهدید به وسیله مجازات کردن برای جلب نظر مردم به منظور احترام به قانون است, در حالی که هیچ گاه تاکنون با تهدید و ارعاب میسر نشده کسی با میل و صمیمانه وادار شود تا به آنچه که به زور بر او تحمیل می شود, احترام گزارد. دورکیم نیز معتقد است مجازات نقش مفیدی ندارد و تنها در موارد معدودی ممکن است به طور مستقیم در تنبیه مقصر یا ارعاب دیگران موثر واقع شود.در یک دیدگاه کلی می توان اذعان نمود که زندان تاثیرات عینی و ذهنی منفی روی زندانیان دارد. تاثیرات عینی شامل زمینه خانوادگی, اشتغال, بیکاری, آموزش و یادگیری فنون ارتکاب جرم و ... می باشند.تاثیرات ذهنی منفی نیز شامل تصور زندانی از مدیریت زندان, توجیه گرایی برای جرم انجام شده, دیدگاه او نسبت به دستگاه قضایی, دیدگاه او نسبت به قانون و ... می شود. توضیح اینکه از هم گسیختگی خانوادگی به صورتهای طلاق, بی سرپرستی, دوری از خانوداه, فقدان همانند سازی لازم با خانواده, عدم پذیرش و طرد شدن از خانواده و ... در خانواده های زندانیان جلوه گر می گردد. علاوه بر موارد یاد شده ورود به زندان منجر به تغییر در منافع و هزینه ها می شود. زندانیان با از دست دادن شغل خود, باعث پایین آمدن سطح زندگی خویش می شوند و احتمال به دست آوردن شغل مناسب بعد از آزادی از زندان کاهش می یابد. در نتیجه سبب از دست دادن ابزار مشروع کسب اهداف می شود.آموزش و یادگیری فنون ارتکاب جرم و نیز یادگیری میل جرم و افزایش کیفیت و کمیت جرم از سوی مجرم از جمله دیگر اثرات منفی زندان است. در این رابطه آرنولد وهاگان به ضرب المثلی اشاره می کنند که می گوید;زندان آموزشگاه تبهکاری است. تقریبا مشابه همین نتیجه را کاپلان وجانسون به دست آورده اند. آنها نشان داده اند که مجازات های قبلی روی انحرافات بعدی تاثیر دارد. مجازات زندان همواره تاثیر مثبتی ندارد و می تواند در گسترش انحرافات نیز موثر واقع شود. زمانی که ما شخصی را که برای اولین بار به یک رفتار انحرافی دست زده است, به زندان می اندازیم, او را در واقع وارد یک شبکه از روابط اجتماعی منحرفان می کنیم که در میان آنها رفتار انحرافی تشدید و تشویق می شود, زیرا زندانیان بتدریج با یکدیگر روابط اجتماعی برقرار می کنند و درباره خصوصیات زندگی خود, کارهایی که کرده اند, علت دستگیری و برنامه آینده با همدیگر صحبت می کنند. از این طریق بتدریج در میان آنها روابط اجتماعی به وجود می آید که مانند هر رابطه اجتماعی دیگری در درون خود دارای یک مجموعه از قواعد و هنجارهای خاص خواهد بود و طی آن در افراد یک نوع احساس رعایت دیگران به وجود می آید. بدین معنا که شخصی که دست به کارهای خطرناک و جسورانه زده است از شجاعت بیشتری نیز برخوردار است و خود را نسبت به دیگران برتر می پندارد. از این طریق در میان افراد نسبت به توانایی ها و سابقه انحرافات, یک نوع سلسله مراتب و نوعی هنجار و مقیاس ارزشی به وجود می آید. حال وقتی شخص جدیدی وارد این شبکه روابط اجتماعی می شود, مایل است با دیگران رابطه داشته باشد و از جانب دیگران پذیرفته شود در نتیحه او هنجارها و مقیاس های ارزشی زندانیان را می پذیرد خود را با آنها مقایسه می کند و مایل است از جانب آنها تشویق شود.این مسئله با نحوه طبقه بندی مجرمان بر اساس مدت حبس ارتباط تنگاتنگی دارد عده ای از زندانیان به علت آشنایی با جرایم دیگر به سوی آنها گرایش پیدا می کند و دراین زمینه جرایم مالی و سرقت بیشترین جاذبه را برای مجرمان دارد. از دیدگاه مذکور در مجموع زندان بدترین تاثیر آموزش خود را بر مجرمان بی تجربه و مبتدی بر جای می گذارد. اولین اثر زندان در هزینه ارتکاب جرم, کاهش تاثیر حبس عنوان مجازات در امر بازدارندگی فرد از ارتکاب جرم می باشد. تغییر در ارزشهای اجتماعی و بکارگیری شیوه های توجیه از دیگر تاثیراتی است که هزینه مجازات را کاهش می دهد. یکی دیگر از تاثیرات زندان تغییر نگرش زندانی نسبت به آیین و دستگاه قضایی است. مولم و همکارانش در تحقیقات خود نشان دادند که استراتژی توبیخ به طور معنی دار بیشتر به عنوان یک رفتار ناجوانمردانه احساس می شود یعنی در سطح مجازات فرد خاطی او از مسولان مربوطه می رنجد و کار آنها را به عنوان کاری نامردانه ارزیابی می کند. از این رو تاثیر این توبیخ آنقدر زیاد نخواهد بود. به زیر سوال رفتن مشروعیت و دستگاه قضایی یکی از زمینه هایی است که بر احتمال قانون شکنی و ارتکاب جرم مجرم می افزاید. طرد اجتماعی یکی از اصلی ترین هزینه های مجازات زندان است. از این رو در صورت واقع شدن آن, این هزینه مجازات برای ارتکاب مجدد جرم بشدت کاهش می یابد, زیرا فرد در اولین زندان خود تا حدود زیادی این هزینه طرد را تحمل کرده است. با توجه به مطالب ارائه شده می توان گفت که متاسفانه زندان بیش از آنکه مشکلات اخلاقی, اجتماعی, روانی و اقتصادی را حل کند همچنان بر این مشکلات می افزاید. اعاده حیثیت در عمل به سرخوردگی یاس و طغیان در جامعه ختم می شود. آنچه که مسلم است امروزه ضرورت مجازات مجرم همچنان باقی است اما اگر تنبیه ضروری است نباید برای اعمال آن حقوق مسلم انسانی زیر پا گذاشته شود. مهم تر اینکه مجازات باید متناسب با جرم و میزان تقصیر مجرم در وقوع آن باشد هر چند که این تصور جنبه آزادی دارد اما باید در جستجوی راه حلی منطقی بود و جرم و پیامدهای آنرا با در نظر گرفتن قربانی شدن مجرم در اثر اعمال مجازات بررسی کنیم. در عصر حاضر نظامهای قضایی و کیفری باید کاملتر و امروزی شود تا محکومیت ها و اعمال آنها به گونه ای باشد که اعتماد زندانی به او باز گردد و برای ایفای نقشی سازنده و مفید در جامعه آماده شود زندان باید آخرین چاره باشد آنهم برای کسانی که تهدید آشکاری برای اجتماع هستند. اکنون در بسیاری از نظامهای جزایی جانشین های گوناگون برای محکومیت به حبس در نظر گرفته شده است. از جمله بازداشت در منزل , آزادی محدود, آزادی با مجوز و دیگر شکلهای بازداشت ناپیوسته, مجازات تعلیقی که دامنه آن از حبس تعلیقی تا عفو مشروط و طیف گسترده ای از اقدامهای تعلیقی, آزادی تعلیقی و مشروط را در بر می گیرد. جانشین هایی برای محکومیت های توفیقی که هم به سود خلافکار است و هم به سود جامعه،اجرای طرح خدمت به جامعه به جای رفتن به زندان،استفاده از مچ بندهای الکترونیکی به عنوان زنجیرهای نامرئی نشان می دهد که انسان در قرن حاضر در کیفر شناسی علمی خود به دنبال راههایی می گردد که در آن اثری از زندان نباشد و به جای زندانی کردن مجرم از شیوه های جایگزین دیگری استفاده نمایند.پژوهش برای یافتن جانشین هایی برای حبس، نارسایی های سازمان زندان ها را جبران نمی کند. تعداد زیادی از زندانیان کسانی هستند که محکوم نشده اند، اما آنها را برای بازجویی یا تکمیل پرونده جهت تشکیل دادگاه و صدور حکم در بازداشت نگاه داشته اند. این گونه زندانیان از لحاظ نظری تا زمانی که جرمشان ثابت نشده بی گناه به شمار می آیند، اما تجربه آنها از زندگی در زندان واقعا تفاوتی با بزهکاران محکوم ندارد. برای این گونه افراد باید روشهای دیگری غیر از بازداشت پیدا کرد که حضورشان را در دادگاه تضمین کند.بعضی از این روشها مانند قوانین سرپرستی اجباری، تسلیم مدارک ویژه و وثیقه هم اکنون وجود دارد.قضات باید این گونه کارها را همچون جانشین هایی برای زندان تشویق کنند. اگر بتوان از محیطهایی به غیر از زندان و با نام دیگر در فضایی مناسب و شیوه هایی نظارتی متفاوت از مجرمانی که اولین بار مرتکب جرمی شده اند نگهداری کرد، بسیار می تواند در کاهش احتمال ارتکاب جرم مجدد موثر باشد. طبقه بندی صحیح مجرمان بر اساس سابقه و مدت حبس آموزش مهارت های لازم به صورت نظری و عملی به مدیران، کارکنان اداری و زندانبانان تا بتوانند در کنار مدد کاران اجتماعی به آماده سازی زندانیان برای بازگشت به زندگی در جامعه کمک کنند.4- پذیرفتن اینکه زندانیان هنوز عضو جامعه هستند و باید به آنان اجازه داد تا از طریق حقوق شهروندی خود برخوردار شوند. مفهوم حقوق زندانیان پیش شرط اصلی همه سیاست های کیفری است که دعوی عقلانیت و پیشگیری از جرم و توجه به امنیت همگانی و کیفیت زندگی شهروندان را دارد. کاهش تراکم زندانی تا حد استانداردهای موجود در زندانها، گسترش امکانات آموزشی، تربیتی و ... مانند امکان ملاقات های بیشتر، استفاده از خدمات مددکاری و دادیاری. استفاده از شیوه های جایگزین به جای زندانی کردن.به طور کلی برای حل مسائل سازمان زندان ها لازم است که رهیافتی خلاقانه برای اجرای آن بیندیشیم و نیز روشهایی را جانشین آن کنیم که در عین تنبیه مجرم امکان بازآموزی او را فراهم آوریم تا شهروندی مسوولیت پذیر و مفید به جامعه تحویل دهیم. مبحث دوم-مجازات حبس در قانون آیین دادرسی کیفری جدیدپیامدهای بسیاری که ورود به زندان برای مجرمان به خصوص افرادی که برای اولین بار پشت میله ها قرار گرفته اند به دنبال دارد، در کنار کمبود زندان در کشور باعث شده که نمایندگان مجلس آیین دادرسی کشوری جدید را با محوریت حبس زدایی تصویب کنند و بر این اساس قانون جدید مجازات اسلامی به سمت کاهش مجازات زندان برود. تعداد زندانیان کشور در حالی بالاتر از میانگین های بین المللی قرار دارد که به گفته ابراهیم رئیسی معاون اول قوه قضائیه، سالانه ٢٠ درصد به جمعیت زندان ها اضافه می شود و این امر باعث شده که جمعیت زندانی ها سه برابر بیشتر از ظرفیت زندانها باشد. این امر خود باعث مشکلات بسیار چه از نظر هزینه های نگهداری و چه در خصوص کیفیت زندگی زندانیان می شود.در آمریکا به ازای هر 100 هزار نفر جمعیت سرشماری 756 نفر زندانی وجود دارد که به نسبت سایر کشورهای جهان از بالاترین دامنه جمعیت زندانی برخوردار است. در ایران نیز علیرغم کاهش آمار ورودی زندانیان به زندان که در سال های اخیر رخ داده است، تعداد آنها در مقایسه با اکثر کشورهای دیگر از رشد فزاینده ای برخوردار بوده است؛ به طوری که در سال 2007 به نسبت هر 100 هزار نفر جمعیت سرشماری کشور 222 نفر زندانی داشته است و از این لحاظ در رتبه سی و یکمین کشور دنیا قرار دارد. همچنین ایران در سال 2007 با بیش 158 هزار نفر زندانی رتبه نهم جهان را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که در دو دهه قبل درصد متهمین به مراتب بیشتر از محکومین بوده است که با توجه به سیاست های کلان قوه قضاییه و ستاد سیاستگذاری و برنامه ریزی کاهش جمعیت کیفری سازمان زندان ها آمار ورودی و موجودی زندانیان تا حدودی هدفمند شده است. تعداد زندانیان ایران در سال 1993 نسبت به هر 100 هزار نفر جمعیت سرشماری کشور 157 نفر بوده که در سال 2007 به 227 نفر رسیده است. در واقع یک و نیم برابر افزایش داشته است. جمعیت سرشماری کشور در سال 2007 تعداد 70 میلیون و 500 هزار نفر نسبت به سال 1995 که 60 میلیون و 55 هزار و 488 نفر بوده 15 درصد رشد داشته است. اما جمعیت زندانیان در سال 2007، 158 هزارو 351 نفر نسبت به سال 1995 که 128 هزار و 370 نفر بوده که 15 درصد افزایش را نشان می دهد. با به زندان افتادن یک نفر، خانوده ای با خطر و مشکل روبرو می شود و در واقع این تنها فرد نیست با محبوس شدن آزار می بیند، بلکه اعضای خانوده او در برخی از موارد حتی بیشتر از فرد زندانی با تبعات زندانی شدن روبرو می شوند. علاوه بر این وقتی که فردی به دلایل مالی محکوم به حبس می شود، زندانی شدن او باعث بازگرداند بدهی طلبکاران نمی شود و به نوعی این نوع مجازات، نتیجه ای را در بر ندارد. آمار بالای زندانیان کشور و عوارض اجتماعی که زندان در پی دارد، نمایندگان مجلس و همچنین رئیس قوه قضائیه را بر آن داشته که تعداد حکم های زندان را کاهش دهند و مجازات های دیگری را جایگزین حبس کنند. در برخی از جرایم اجبار وجود دارد؛ برای مثال اجرای حد که برای قتل و یا شرب خمر، که مشخص و تغییر ناپذیر است و نمی توان آن را کم و زیاد کرد. اما در برخی از موارد، تعزیر وجود دارد که در اختیار قاضی است و می تواند متغیر باشد. در چنین مواردی است که می توان از مجازات های جایگزین استفاده کرد. در این راستا آیین دادرسی جدید که با محوریت حبس زدایی تصویب شده است، به دنبال روش های جایگزین برای حبس است. روش های جایگزین برای زندان نه برای همه مجرمان، بلکه تنها برای افرادی که آزاد بودن شان پیامدهای نابهنجار و ادامه روند خلافکاری را به دنبال ندارد، پیشنهاد می شود و در برخی موارد به دلیل خظراتی که آزادی فرد به دنبال دارد، حکم حبس قابل جایگزینی نیست. البته درباره معرفی جزای نقدی به عنوان بهترین جایگزین حبس هم باید گفت، افرادی که توان مالی بالایی دارند و اهل بزهکاری هستند باید از این مورد مستثنی شوند و مجازاتی غیر از جزای نقدی برای آنان در نظر گرفته شود. نظام عدالت کیفری جمهوری اسلامی ایران با استعانت از درگاه ایزد متعال به زودی تجربۀ جدید و گسترده ای از اجرای مجازات های غیرحبس را آغاز خواهد کرد. این تجربه مبتنی بر پشتوانه های علمی وسیعی می باشد و نمونه های عملی متعددی در سراسر جهان داشته است. بسیار حائز اهمیت است که مجریان امور مربوط به قانون مجازات اسلامی خصوصاً مدیران محترم قضایی، قضات محترم، مسئولان زندان ها، ضابطین دادگستری، مددکاران و مأمورین مراقبت، نهادهای خدمات بگیر ناشی از اجرای مجازات های جایگزین و عموم مردم درک درستی از ابعاد وسیع تحول انجام شده داشته باشند و برای موفقیت این تجربه، هر یک به نوبۀ خود نقشی خوب و مؤثر بر جای گذارند.در این زمینه همه باید به نحوی عمل کنیم که جرایم در کشور، کاهش یابند، اصلاح مجرمین ارتقا یابد، بازگشت مجرمین به اجتماع و عدم تکرار راه نادرست قبلی روز به روز تقویت شود، انجام خدمات عمومی برای ساختن کشور یک ارزش تلقی شود و نه تنها خدمات دهنده ها احساس کوچکی نکنند،بلکه خانواده های محکومان از بسیاری از عواقب منفی که در صورت اعزام محکوم به زندان گریبان گیر آن ها می شد رهایی یابند. به امید این که در فرایند اجرای عدالت بتوانیم سربلند از اجرای این برنامه راهبردی برآییم و روحیه عفو و گذشت و انسانیت و نه سختگیری و انتقام و کینه جویی در همه ما تقویت شود. هم چنین امید است بزودی قانون جدید آیین دادرسی امور کیفری نیز که حاوی نکات بدیع و مترقی می باشد به تصویب برسد تا فرایند دادرسی عادلانه مبتنی بر دو قانون جدید روان تر و راحت تر انجام پذیرد. مبحث سوم-مجازات حبس در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392قانون مجازات اسلامی پس از چند سال طی فرایندهای تدوین و تصویب بالاخره در مورخ 28/10/1390 به تصویب نهایی شورای نگهبان رسید و بدین ترتیب کشور، صاحب قانون جدید ماهوی در حیطه حقوق کیفری شد. قانون مزبور بیش از 700 ماده دارد که مشتمل بر مواد مفصلی در حیطه کلیات و عمومات جرایم و مجازات ها و مواد مربوط به حدود و قصاص و دیات است. مواد این قانون شرح و بسط های زیادی را می طلبد که قطعاً حقوق دانان و قضات محترم در آینده بدان خواهند پرداخت. لازم به ذکر است که در قانون جدید مجازات اسلامی، ذیل کتاب اول که به کلیات مربوط می شود و خود مشتمل بر چندین فصل است- در فصل نهم- طی مواد 63 الی 86 با عنوان مجازات های جایگزین حبس، به طور مفصل مباحث مربوط به این موضوع ارایه شده است. در ماده 63 مقرر شده "مجازات های جایگزین حبس، عبارت است از دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی که در صورت گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف با ملاحظه نوع جرم و کیفیت ارتکاب آن، آثار ناشی از جرم، سن، مهارت، وضعیت، شخصیت و سابقه مجرم، وضعیت بزه دیده و سایر اوضاع و احوال تعیین و اجرا می شود". در تبصره این ماده مقرر شده که دادگاه نمی تواند به بیش از 2 نوع از مجازات های جایگزین حکم دهد. در ماده 64 تأکید شده که مرتکبان جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن ها 3 ماه حبس است به جای حبس به مجازات جایگزین حبس محکوم می شوند. همچنین در ماده 67 تصریح شده است که مرتکبان جرایم غیرعمدی به مجازات جایگزین حبس محکوم می شوند؛ مگر این که مجازات قانونی جرم ارتکابی بیش از دو سال حبس باشد که در این صورت حکم به مجازات جایگزین حبس اختیاری است. در ماده 68 نیز مقرر شده است که مرتکبان جرایمی که نوع یا میزان تعزیر آن ها در قوانین موضوعه تعیین نشده است به مجازات جایگزین حبس محکوم می شوند. در ماده 70، اعمال مجازات های جایگزین حبس در مورد جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور ممنوع اعلام شده است.بعلاوه در ماده 73 مقرر شده است که مقررات این فصل از قانون در مورد احکام قطعی که پیش از لازم الاجرا شدن این قانون صادر شده است اجرا نمی شود. در ماده 76 نیز مددکار اجتماعی و مأمور مراقبت در کنار قاضی اجرای احکام مجازات های جایگزین حبس پیش بینی شده است. در ماده 78 مقرر شده که به موجب آیین نامه ای که ظرف سه ماه از تاریخ لازم الاجرا شدن قانون حاضر توسط وزارتخانه های دادگستری و کشور تهیه می شود و با تأیید رییس قوه قضاییه به تصویب هیئت وزیران می رسد انواع خدمات عمومی و دستگاه ها و مؤسسات دولتی و عمومی پذیرنده محکومان و نحوۀ همکاری آنان با قاضی اجرای احکام و محکوم، تعیین خواهد شد. در ماده 79 مقرر شده است چنانچه رعایت مفاد حکم دادگاه از سوی محکوم، حاکی از اصلاح رفتار وی باشد دادگاه می تواند به پیشنهاد قاضی اجرای حکم برای یک بار بقیه مدت مجازات را تا نصف تقلیل دهد. در مواد 82 و 83، دوره مراقبت و موارد تحت شمول آن و همچنین خدمات عمومی رایگان و موارد جزئی آن به تفصیل ذکر شده اند. در مواد 84 و 85 نیز انواع جزای نقدی جایگزین حبس بر حسب میزان ریالی آن پیش بینی شده اند. قانون گذار به طور خاص در فصل دهم از بخش کلیات قانون مجازات اسلامی یعنی از مواد 87 الی 94 تحت عنوان مجازات ها و اقدامات تأمینی و تربیتی اطفال و نوجوانان، موازین دقیقی را در حیطه جرایم و مجازات های کودکان از جمله مجازات های جایگزین مقرر کرده است که خود نیازمند شرح و بسط مستقل می باشد. نکته دوم، در تحلیل اجمالی مفاد مقررات مورد اشاره، چند مورد برجسته را در این مجال محدود می توان یادآوری کرد. اول این که بسیاری از مفاد لایحه مجازات های اجتماعی جایگزین حبس که در سال 1384 توسط قوه قضاییه تقدیم دولت و مجلس شده بود در بخش مورد اشاره قانون مجازات اسلامی گنجانده شده است. لذا معلوم شد نیازی به تصویب مستقل مواد آن قانون دیگر وجود ندارد و تمامی مواد آن در قانون مجازات اسلامی در همین بخش مجازات های جایگزین حبس یا چند ماده آن در بخش های دیگر قانون مجازات اسلامی منعکس شده است. دوم این که برابر مفاد قانون مجازات اسلامی از زمان لازم الاجرا شدن این قانون طی روزهای آتی، طیف گسترده ای از محکومان دادگاه های دیگر روانه زندان ها نخواهند شد و این امر بسیاری از ورودی های موجود به زندان ها را متوقف می کند و مانع بسیاری از آثار منفی موجود می شود. چنانچه ذکر شد، برابر ماده 64 قانون مجازات اسلامی مرتکبان جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن ها تا سه ماه حبس است لزوماً به مجازات جایگزین حبس محکوم خواهند شد. همچنین کسانی که مرتکب جرایمی شوند که مجازات قانونی آن ها 91 روز تا شش ماه حبس است، جز در برخی موارد استثنایی که در ماده 65 ذکر شده باز به جای حبس، به مجازات های جایگزین محکوم خواهند شد. همچنین مرتکبان جرایم عمدی که مجازات قانونی آن ها بیش از شش ماه تا یک سال حبس است برابر ماده 66 قانون مجازات اسلامی به جز در برخی موارد استثنایی به مجازات جایگزین محکوم خواهند شد. در مورد مرتکبان جرایم غیرعمدی که دامنه اعمال مجازات های جایگزین بسیار وسیع تر است. بدین صورت که برابر ماده (67) مرتکبان جرایم غیرعمدی که مجازات زیر دو سال دارند لزوماً به جایگزین حبس باید محکوم شوند و اگر جرم غیرعمدی باشد که مجازات آن بیش از دو سال حبس است باز قاضی اختیار دارد که از جایگزین های حبس استفاده کند. گروه سوم، یعنی مرتکبان جرایمی که نوع یا میزان تعزیر آن ها در قوانین موضوعه تعیین نشده است نیز لزوماً برابر ماده 68 قانون مجازات اسلامی جدید باید به مجازات جایگزین حبس محکوم شوند. بدین ترتیب هزاران نفر از محکومان آتی محاکم قضایی که در وضعیت مقررات قبلی، سر از زندان درمی آوردند در آینده تحت شمول مجازات های جایگزین حبس قرار می گیرند. این امر آثار زیادی در حیطه عملکرد سازمان زندان ها، اجرای عدالت، اصلاح مجرمان، حفظ منابع انسانی و مالی و بهره مندی از روش های جدید علمی و تقویت خدمات عمومی در پی خواهد داشت. مبحث چهارم-پیامد های منفی و مثبت زندانپیامدهای اجتماعی منفی زندان به مراتب بیشتر از پیامد مثبت آن است اولین پیامد اجتماعی منفی زندان این است که این مجازات با اصل شخصی بودن مجازاتهادر تعارض است چراکه زندان علاوه بر محکوم، همسر و خانواده و خویشاوندان نزدیک او را نیز تحت تأثیر قرار می گیرد و آثار ناگواری بر آنها بر جای می گذارد. از جمله آثار و اهداف اولیه مجازاتها و علی الخصوص مجازات حبس ارعاب فردی و اصلاح و بازسازی مجرم و آماده نمودن او برای بازگشت به اجتماع می باشد تا پس از آزادی از ترس درگیر شدن و گرفتاری درمحبس دیگر بدنبال ارتکاب اعمال سوء و خلاف قانون نرود و با در پی گرفتن زندگی مسالمت آمیز و منطبق با هنجارهای مقبول اجتماعی، شرافتمندانه زندگی کند و با کسب و کار مشروع رزق و روزی خودو خانواده را تأمین کند. مسلماً پاره ای از محبوسین از ترس گرفتاری مجدد دیگر به دنبال اعمال خلاف قانون نمی روند و این امر می تواند اثر مثبتی قلمداد شود و این بازدارندگی را امروز دراجتماع به خوبی شاهد هستیم و از طرف دیگر علی رغم اینکه اشخاص غیر محبوس، تلقی شان از زندان این است که اکثریت زندانیان اشخاصی هستند که اعتقاد و ایمان محکمی ندارند و معنویت جایگاهی در زندان ندارد اما بایستی خاطر نشان کرد که امروزه در زندانهایمان پیوند محکم و مستحکمی بین زندانیان با خالق هستی وجود دارد و زندان مکانی است برای تفکر و تأمل بیشتر در جهان هستی و آفریدهای خداوند حکیم، بسیاری از زندانیان با تأسی از سایر هم بندهای خود اعتقاد و ایمانشان را با مطالعه و تأسی گرفتن تقویت می نمایند و زندان جایگاهی است که اینگونه افراد راه و روش درست زیستن و راز ونیاز با خدا را به خوبی فرا می گیرند. از جمله آثار و پیامدهای مثبت دیگر زندان فراگیری زندگی در جمع و پذیرش سایر فرهنگهاو خرده فرهنگ ها و در پی گرفتن زندگی مسالمت آمیز با دیگران و تحمل عقاید و نظرات مغایر با نظر خود است بدین شرح که فرد از خود محور خارج می شود و یاد می گیرد که برای زندگی در اجتماع بایستی به عقاید و آراء دیگران احترام گذاشت و زندگی مسالمت آمیزی در پی پذیرش عقاید دیگران نیز هست و بدین طریق قدرت تحمل و پذیرش فرد زندانی توسعه می یابد و او را برای زندگی دراجتماع آماده می کند. و از جمله دیگر آثار مفید بر فرد را به این شکل می توان بازگو کرد که " قدرعافیت کسی داند که به مصیبتی گرفتار آید" و فرد زندانی در موقع محدود شدن بیشتر به یاد روزهای آزادی می رود و قدر این ایام را میداند و بیشتر به فکر جبران خطاها می افتند البته نظر سنجی از اکثر زندانیان این قدر شناسی و تعهد برای جبران گذشته را بیشتر مختص حداکثر ۶ ماه اول حبس می دانند و تحمل زیاد دوران حبس را تکرار روز مرگی و بی تفاوتی می پندارند. دراین بین بی لطف نیست که اشاره ای داشته باشیم به اینکه چه تعداد زندانیان بی شماری می باشند از تحمل این دوران پند گرفته و از مزایای موجود در زندانها بهره جسته و حافظ قرآن یا متخصص فن خارج شده اند و این پیامد مثبت است بر فرد. گفتار اول-پیامدهای فردی منفی زنداناما در این گفتار بایستی این نکته را خاطر نشان کرد که متأسفانه پیامدهای فردی منفی زندان به مراتب بیشتر از پیامدهای مثبت آن است که ما در این مقال به پارها ی از این پیامدها اشاره می نماییم :
